Procedury przetargowe ciągną się u nas latami, są nadmiernie zbiurokratyzowane, co w konsekwencji skutecznie opóźnia wykonawstwo projektów. Nadal nie mamy wypracowanych jednolitych wzorców prowadzenia inwestycji infrastrukturalnych. Jednakże nie musimy tworzyć ich od nowa, ale możemy skorzystać z doświadczeń innych krajów, które przeszły podobny etapy błędów przy modernizacji szlaków kolejowych oraz przy budowie dróg i autostrad. Wzorce dotyczą przede wszystkim procedury wyboru oraz podziału kompetencji inwestora i wykonawcy, odpowiedzialności inżyniera projektu, a także kontroli inwestycji.

Francja: jedna decyzja

We Francji przed rozpoczęciem projektu przygotowywana jest tzw. Ankieta Wstępna, która jest zamawiana przez inwestora. Na jej podstawie otwierana jest procedura Projektów Użyteczności Publicznej. Komisja Państwowa na podstawie tej procedury wydaje Deklarację Użyteczności Publicznej, w ramach której uzyskiwana jest większość decyzji administracyjnych. W celu przyspieszenia prac projektowych wprowadzono schematy zintegrowanej organizacji projektu. Inwestor powierza jednemu i jedynemu usługodawcy zadanie opracowania dokumentacji projektowej dla wszystkich faz projektu oraz zadanie prowadzenia nadzoru wykonania robót (biura projektowe z reguły łączą się w konsorcja, co zapewnia niezbędne kompetencje). Pozwoliło to skomasować wszystkie rodzaje ryzyka związanego z realizacją i obarczyć nimi wyłącznie jedną jednostkę wykonawczą, co przyczynia się do zmniejszenia liczby etapów i przetargów. Poza tym taka struktura gwarantuje ciągłość prac projektowych związanych z inwestycją i zapewnia zgodność wykonania projektu ze specyfikacjami technicznymi. Pozwala to również ograniczyć liczbę oferentów. Inżynier projektu obarczony jest wyłącznie stroną techniczną inwestycji, a odpowiedzialność prawna za część techniczną przeniesiona jest całkowicie na firmę wykonawczą. I jeszcze jedno – za likwidację kolizji z innymi mediami odpowiadają właściciele każdego z mediów. W Polsce procedury administracyjne występują podczas całego procesu projektowania, co wpływa na częste zatrzymanie projektu ze względu na procedury administracyjne. Inżynier obarczony jest zarówno stroną techniczną, jak i administracyjną inwestycji, co powoduje czasochłonne zaangażowanie ekspertów technicznych w sprawy administracyjne. Inżynier odpowiedzialny jest także za projekt usunięcia kolizji mediów, co zwiększa liczbę etapów projektowych. Prace projektowe i nadzór budowlany prowadzone są przez różne firmy.

W. Brytania: umowy ramowe

Reklama
W Wielkiej Brytanii wprowadzono pojęcie ceny maksymalnej (Target Cost), a zachętą do jej obniżenia jest podział osiągniętych oszczędności pomiędzy inwestorem i wykonawcą. Wykonawca współpracuje z projektantem już na etapie opracowywania koncepcji, a po zamrożeniu koncepcji wykonawca proponuje cenę maksymalną. Popularnym mechanizmem wykorzystywanym zarówno przez agendy rządowe, jak i władze lokalne przy wyborze projektantów i wykonawców są umowy ramowe. Kryteria wyboru firm oparte są na doświadczeniach, kwalifikacjach personelu i mocach przerobowych, do tego zestawia się wyniki finansowe i porównuje jakość świadczonych usług. Taki system w brytyjskim budownictwie stał się bardzo popularny nie tylko przy inwestycjach infrastrukturalnych. Dla porównania, w Polsce wykonawca musi zademonstrować doświadczenie projektowe. Nie jest akceptowane doświadczenie projektanta podwykonawcy. Wykonawca ponosi ryzyko związane z uzyskaniem decyzji administracyjnych, w tym decyzji środowiskowych i pozwoleń na budowę, a kary wynikające z opóźnień projektowych naliczane są na podstawie ceny ofertowej na wykonanie całego zamówienia. Wybór projektantów odbywa się w oparciu o najniższą cenę. Projektanci redukują więc do minimum ilość czasu spędzonego nad projektem, co w rezultacie nie pozwala na nowatorskie rozwiązania – często powiela się schematy z przeszłości i zbyt konserwatywnie podchodzi do projektowania.

Holandia: system kwalifikacji

Z kolei w Holandii jako kryterium w przetargach publicznych wprowadzono kwalifikację przedsiębiorstw. System kwalifikacji oparty jest na prawodawstwie unijnym i określa go specjalna norma. Kwalifikację przeprowadza zarządca infrastruktury. Obejmuje ona biura projektowe, firmy wykonawcze, firmy zabezpieczające prace torowe. Zasady kwalifikacji obejmują ocenę referencji i danych o przedsiębiorstwie (finansowe, osobowe, sprzęt, organizacja), wymagania dotyczące ochrony środowiska, wymagania dotyczące systemu jakości. Komisja kwalifikacyjna, którą powołuje zarządca infrastruktury, ocenia wnioski kwalifikacyjne, a także ważność złożonych przez usługodawców dokumentów. Kwalifikacja jest udzielana na okres trzech lat. Kryterium kwalifikacji jest stosowane dla przetargów o budżecie ponad 60 tys. Euro.

Przetargi w internecie

W Holandii przetargi są ogłaszane na stronie internetowej. Wymagania organizacyjne, prawne, finansowe i techniczne dla oferentów opisują zasady selekcji zgłoszonych ofert. Przykładem selekcji są tzw. wskaźniki obliczeniowe stosowane np. w przetargach publicznych i obliczane na podstawie porównania ofert technicznej, finansowej lub bezpośrednie porównanie cen oferentów. W przetargach elektronicznych zgłoszenia ofertowe mogą być zmieniane/uzupełniane do dnia zamknięcia przetargu. Oferty niespełniające wymagań podanych w przetargu są uznane za nieważne. Ogłoszenie wyniku przetargu również odbywa się w formie elektronicznej, jednocześnie pozostali oferenci są informowani, że przegrali przetarg. Wprowadzony system elektronicznej obsługi przetargów i systemu kwalifikacji przedsiębiorstw upraszcza i przyspiesza procedury oraz ogranicza koszty zarówno po stronie zarządcy infrastruktury, jak i firm startujących w przetargach i objętych systemem kwalifikacyjnym. Podobne systemy kwalifikacji są stosowane w większości krajów Wspólnoty Europejskiej. Systemy kwalifikacji są zgodne z Dyrektywą unijną nr 91/440/EC. Zarządca infrastruktury kolejowej dysponuje aktualnymi danymi o firmach objętych systemem kwalifikacji, gdyż firmy są zobowiązane do ciągłej aktualizacji danych. Zmniejsza to biurokrację i związane z nią koszty. Wprowadzenie systemu kwalifikacji spowodowało minimalizacje ofert z cenami zaniżonymi oraz znacznie ograniczyło liczbę odwołań dotyczących procedury przetargowej. Wpłynęło to na polepszenie jakości i terminowości prac.

Zmiany są konieczne

Jeśli w Polsce nic się nie zmieni w prowadzeniu projektów infrastrukturalnych, to w razie zbyt długiego czasu ich realizacji możemy stracić środki unijne przyznane Polsce na realizację tych celów. Ich udział w finansowaniu projektów infrastruktury może osiągnąć poziom nawet 85 proc., to samo dotyczy kredytów. Niektóre z udzielonych kredytów pozostają niewykorzystane, gdyż terminy rozstrzygnięcia przetargów w Polsce przekraczają okresu, na jaki środki z tychże kredytów zostały udostępnione. Głównymi przyczynami tego stanu rzeczy jest zbyt duża liczba odwołań w trakcie procesu przetargowego, w tym wielokrotnie ponawianych odwołań składanych przez konkurujących ze sobą oferentów. Dzielenie projektów na wiele oddzielnych etapów, a w konsekwencji wydłużenie okresu definiowania i realizacji przetargów, zwiększa poziom ryzyka ponoszonego przez zarządcę infrastruktury oraz mnoży możliwości formułowania odwołań w trakcie procedur przetargowych.
KWALIFIKACJA PRZEDSIĘBIORSTW W KRAJACH UE
Dyrektywa Europejska nr 91/440/EC reguluje sposoby prowadzenia zamówień publicznych i dopuszcza wprowadzenie systemu kwalifikacji przedsiębiorstw.
Kwalifikacja jest procesem wydzielonym, a nie elementem składowym przetargu! Ma na celu zapewnienie odpowiedniej i stabilnej jakości, bezpieczeństwa i norm środowiskowych inwestycji. Przeprowadzana jest przez zarządcę infrastruktury albo poza jego strukturami, np. za pośrednictwem wyspecjalizowanych firm audytorskich, notariuszy itp. Podstawowymi kryteriami kwalifikacji jest spełnienie odpowiednich kryteriów finansowych, technicznych i organizacyjnych. Celem kwalifikacji jest wyeliminowanie oferentów dysponujących zbyt małymi środkami. Mobilizuje to wykonawców do zrzeszania się w konsorcja zdolne zrealizować całość odcinków robót ujętych w przetargu (jeden wykonawca – jeden nadzór).
RODZAJE PRZETARGÓW W KRAJACH UE
Przetargi europejskie:
● przetarg publiczny,
● przetarg ograniczony,
● poprzez negocjacje, w tym z procedurą kwalifikacji przedsiębiorstw
● zlecenie bezpośrednie
CO JESZCZE PRZESZKADZA
Dodatkowe utrudnienia w Polsce przy prowadzeniu inwestycji infrastrukturalnych
● zbyt duża liczba organów kontrolnych
● szybkie zmiany cen wynikające z inflacji i wahań kursów walut, mogące spowodować unieważnienie przetargu po zakończeniu procedury, gdyby okazało się, że założony budżet uniemożliwia już realizację projektu