Wznowienie postępowań o świadczenie pielęgnacyjne. TK wydał przełomowe orzeczenie. Skorzystają osoby z niepełnosprawnościami

TK wydał wyrok dotyczący prawa do świadczenia pielęgnacyjnego

Jak podano w wydanym komunikacie, w dniu 18 marca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej na posiedzeniu niejawnym, ogłosił wyrok w przedmiocie przesłanki znacznego stopnia niepełnosprawności jako uniemożliwiającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Wyrok został wydany jednogłośnie i wynika z niego, że art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 5 lit. a ustawy z 7 grudnia 2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw i obowiązującym do dnia wejścia w życie art. 43 pkt 4 lit. a ustawy z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym, w części obejmującej słowa: „z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności”, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zdanie drugie w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W rozpatrywanej sprawie Trybunał badał skargę konstytucyjną, w której inicjator postępowania zakwestionował konstytucyjność przyjęcia przez ustawodawcę znacznego stopnia niepełnosprawności jako negatywnej przesłanki uniemożliwiającą przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. W jego sprawie wójt gminy odmówił prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością roztoczenia opieki nad żoną – niepełnosprawną w stopniu znacznym, wobec której stwierdzono niezdolność do samodzielnej egzystencji. Organ stwierdził, że skarżącemu nie przysługuje to świadczenie, gdyż skarżący jest osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym oraz ma ustalone prawo do renty inwalidzkiej. Decyzję organu I instancji utrzymało w mocy samorządowe kolegium odwoławcze, a następnie skargę oddalił również wojewódzki sąd administracyjny, który podtrzymał stanowisko organów, że znaczny stopień niepełnosprawności i przyznane prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy stanowią negatywne przesłanki świadczenia pielęgnacyjnego. Również Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną skarżącego, uznając za prawidłowe stanowisko zajęte przez sąd pierwszej instancji.

Można wznowić postępowania o przyznanie świadczenia

W dniu 18 marca 2025 r. po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny stwierdził jednak, że sporna regulacja jest niezgodna z Konstytucją. W uzasadnieniu wskazano, że zakładając racjonalność ustawodawcy, trudno byłoby przyjąć, że wyszedł on z założenia, iż osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności nie są w ogóle zdolne, by wykonywać funkcje opiekuńcze wobec najbliższych osób, także niepełnosprawnych. Założenie takie miałoby zresztą charakter dyskryminacyjny. Wprowadzając ograniczenie przewidziane w analizowanej regulacji i czyniąc to tylko w odniesieniu do jednej wybranej grupy osób spośród wszystkich objętych zakresem normowania, ustawodawca nie podał żadnych argumentów swojej decyzji o wyłączeniu osób o znacznym stopniu niepełnosprawności z kręgu uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Stwierdzenie, że uczynił to by zapobiec „fikcyjnemu pobieraniu świadczenia przez dalszych członków rodziny, którzy de facto nie są w stanie sprawować opieki nad osobą niepełnosprawną, gdyż sami wymagają pomocy osoby trzeciej w wykonywaniu codziennych czynności życiowych”, Trybunał uznał za argument oczywiście pozorny, nieracjonalny, asystemowy i arbitralny. Gdyby bowiem takie przypadki nieuzasadnionego pobierania świadczenia miały nawet miejsce, to przeciwdziałanie takim zjawiskom nie może polegać na przyjęciu regulacji, która generalnie i abstrakcyjnie pozbawia możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego przez wszystkie osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, które sprawują opiekę nad osobą niepełnosprawną, wobec której ciąży na nich obowiązek alimentacyjny. W ocenie Trybunału trudności w ustaleniu rzeczywistego sprawowania opieki i pielęgnowania osoby niepełnosprawnej ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz koniecznością stałego współudziału opiekuna w procesie leczenia nie mogą stanowić wystarczającej przesłanki odstąpienia od zasady równego traktowania podmiotów znajdujących się w sytuacji podobnej. Na ustawodawcy ciąży obowiązek takiego ukształtowania przepisów, aby nie sprzyjały one nadużyciom. Na organach państwowych, samorządowych oraz innych podmiotach stosujących przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, a także przepisy innych ustaw, mających znaczenie dla wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych (np. ustawy alimentacyjnej), ciąży z kolei obowiązek rzetelnej weryfikacji stanów faktycznych w rozpatrywanych sprawach o wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych. Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego, prowadzące do naruszenia konstytucyjnej zasady równości, wynikającej z art. 32 ust. 1 Konstytucji, nie może być usprawiedliwione założoną z góry niesprawnością władzy publicznej lub jej agend.

Skutkiem wydanego wyroku jest możliwość wznowienia przez zainteresowane jednostki postępowań o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego na zasadzie art. 190 ust. 4 Konstytucji oraz właściwych regulacji proceduralnych.