Sytuacja mieszkaniowa seniorów w miastach i na wsiach

Wraz z wiekiem wielu seniorów traci sprawność fizyczną. Codzienne czynności, takie jak robienie zakupów, spacerowanie czy schodzenie po schodach, stają się coraz trudniejsze. Osoby mieszkające w budynkach bez wind lub z innymi barierami architektonicznymi często są uwięzione we własnych domach, co sprzyja izolacji, pogorszeniu stanu zdrowia i przyspieszonej utracie samodzielności.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) wynika, że aż 30% osób powyżej 60. roku życia mieszkających w miastach zajmuje lokale niedostosowane do ich potrzeb – przede wszystkim z powodu barier architektonicznych, takich jak mieszkania na wysokich piętrach w budynkach bez wind. Na wsiach z kolei około 10% seniorów mieszka w miejscach o słabej infrastrukturze – z dala od sklepów, aptek i z ograniczonym dostępem do transportu publicznego.

Czym jest najem senioralny?

Najem senioralny to nowe rozwiązanie zaproponowane przez rząd Donalda Tuska, skierowane do seniorów zamieszkujących lokale niedostosowane do ich potrzeb – na przykład mieszkania na ostatnim piętrze bez windy, bez infrastruktury przystosowanej do osób z niepełnosprawnościami lub źle skomunikowane z otoczeniem.

Dzięki planowanym zmianom seniorzy będą mogli otrzymać od gminy mieszkanie dostosowane do ich potrzeb – bez barier architektonicznych, zlokalizowane blisko sklepów, aptek czy przychodni – w zamian za wynajęcie swojego obecnego mieszkania gminie.

Co ważne, senior nie traci prawa własności do dotychczasowego lokalu. Nie musi go przekazywać ani sprzedawać. Mieszkanie pozostaje jego własnością i może być wykorzystywane przez gminę jedynie na czas trwania najmu senioralnego. W każdej chwili senior ma prawo zrezygnować z tej formy wsparcia i wrócić do swojego mieszkania.

Najem senioralny nie wpływa również na kwestie dziedziczenia – mieszkanie nadal pozostaje własnością seniora i wchodzi w skład spadku, nawet jeśli senior korzysta z nowego lokalu oferowanego przez gminę.

Jakie warunki należy spełnić, aby uzyskać lokal mieszkalny od gminy w ramach najmu senioralnego?

Celem najmu senioralnego nie jest wsparcie dochodowe, lecz pomoc w codziennym funkcjonowaniu osób starszych. Dlatego projekt nie przewiduje żadnych kryteriów dochodowych.

Szczegóły programu nie są jeszcze znane, jednak ze względu na jego charakter kluczowym kryterium kwalifikacji będzie sytuacja mieszkaniowa seniora – w szczególności zamieszkiwanie w lokalu niedostosowanym do potrzeb osoby starszej.

Czy najem senioralny może stanowić alternatywę dla umowy dożywocia?

Seniorzy znajdujący się w trudnej sytuacji mieszkaniowej często, chcąc zapewnić sobie jakiekolwiek - podstawowe warunki do życia, decydują się na zawarcie umowy dożywocia. Polega ona na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości, nabywca zobowiązuje się do zapewnienia zbywcy dożywotniego utrzymania. Oznacza to, że senior oddaje swoje mieszkanie lub dom w zamian za możliwość zamieszkania z nabywcą wraz z zapewnieniem mu m.in. wyżywienia, odzieży, opieki medycznej, a po śmierci – godnego pochówku.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których dalsze wspólne zamieszkiwanie staje się niemożliwe – np. z powodu konfliktu, trudnych warunków czy pogarszającego się stanu zdrowia seniora. W takim przypadku nabywca nieruchomości może wystąpić do sądu o przekształcenie obowiązków wynikających z umowy dożywocia na dożywotnią rentę. Co więcej, w ramach tej samej umowy, nabywca może – jeśli nie jest w stanie zapewnić odpowiedniej opieki – skierować seniora do Domu Pomocy Społecznej (DPS).

Ważne

Niestety, zdarzają się przypadki nadużyć i wykorzystywania osób starszych – celem bywa przejęcie ich mieszkań pod pozorem pomocy. Umowa dożywocia, choć w teorii miała zapewnić opiekę i spokojną starość, czasami w praktyce może prowadzić do jeszcze większej utraty niezależności przez seniora.

Tymczasem wiele z tych dramatycznych decyzji mogłoby być unikniętych, gdyby starsze osoby miały możliwość zamieszkania w lokalach dostosowanych do ich potrzeb. Dla wielu seniorów mieszkających w nieprzystosowanych mieszkaniach – umowa mowa dożywocia jest jedynym wyjściem. Według rządu, wprowadzenie takich rozwiązań jak najem senioralny mogłoby skutecznie zapobiegać sytuacjom, w których osoby starsze czują się zmuszone do oddania swojego mieszkania w zamian za podstawowe warunki życia.

Najem senioralny - co zdecyduje Prezydent?

Obecnie trwają prace nad projektem ustawy w Ministerstwie do spraw Polityki Senioralnej. Projekt nie został jeszcze upubliczniony. Zgodnie z harmonogramem, Rada Ministrów ma przyjąć ustawę w II kwartale 2025 roku. Po zakończeniu prac rządowych projekt trafi do podpisu nowego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – Karola Nawrockiego. To właśnie od jego decyzji będzie zależeć, czy ustawa wejdzie w życie, czy zostanie zawetowana.

Warto pamiętać, że prezydenckie weto ma charakter całościowy – Prezydent nie może zakwestionować jedynie wybranych przepisów ustawy, lecz musi odrzucić ją w całości lub podpisać w niezmienionej formie. Jednocześnie, Prezydent – korzystając ze swojej konstytucyjnej inicjatywy ustawodawczej – może zaproponować własny projekt ustawy, np. dotyczący ochrony seniorów przed wyłudzeniami lub innymi formami nadużyć.

1Sytuacja osób starszych w Polsce w 2023 r. - Raport GUS z 2023 r.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 poz. 1061)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483)