Do spadku liczby ludności, szczególnie mężczyzn w wieku produkcyjnym, przyczyniły się m.in. ofiary wojny już teraz liczone tysiącach. Liczba ta może być powiększona o 300 tysięcy rezerwistów, którzy bez przygotowania mają przyłączyć się do walki. Jeszcze większy wkład w zniweczenie celu Putina, jakim była stabilizacja populacji, ma ucieczka ludzi przed mobilizacją za granicę.
Skutki wojny zbiegły się z kryzysem populacyjnym zakorzenionym w latach 90. XX wieku, okresie trudności gospodarczych po rozpadzie Związku Radzieckiego, który spowodował gwałtowny spadek dzietności w Rosji.
Putin sam zniweczył swoje plany
Plany rządu Putina zakładały rozpoczęcie odwrócenia spadku liczby ludności w 2022 r. i wznowienia go w 2030 r. Jednak we wrześniu, na kilka tygodni przed ogłoszeniem mobilizacji, wewnętrzny raport sporządzony na spotkanie za zamkniętymi drzwiami wykazał, że osiągnięcie tych celów było nierealne.
/>
Powołując się na konsekwencje pandemii koronawirusa i odpływów migracyjnych, autorzy raportu zaproponowali rewizję celów i założyli spadek liczby ludności o 416 700 osób w 2030 roku.
Jeśli operacje wojskowe będą kontynuowane w nadchodzących miesiącach, zgodnie z oczekiwaniami, to w przyszłym roku Rosja może zanotować mniej niż 1,2 miliona urodzeń, co jest najniższym wynikiem we współczesnej historii, uważa Igor Efremow, specjalista od demografii w Instytucie Gajdara w Moskwie. Całkowita liczba zgonów w Rosji wynosi średnio blisko 2 miliony rocznie, chociaż liczba ta wzrosła podczas pandemii i zbliżyła się do 2,5 miliona w zeszłym roku.
Wojna to cios dla rosyjskiej demografii
„Główny cios we wskaźnik urodzeń będzie pośredni, ponieważ w rezultacie większość rodzin zostanie całkowicie zniszczona” – powiedział Efremov. „I wpływ będzie tym silniejszy, im dłużej potrwa mobilizacja”.
Rosyjska gospodarka jest głodna młodych pracowników, a teraz dodatkowo jest zagrożona stagnacją i może pozostać w stagnacji jeszcze długo po zakończeniu wojny. Aktualne szacunki Bloomberg Economics mówią o potencjalnym wzroście gospodarczym w Rosji na poziomie 0,5 proc., czyli o dwa punkty procentowe mniej niż przed wojną. Za około jedną czwartą tego spadku odpowiada demografia.
Niekorzystna tendencje demograficzne na obszarach Ukrainy, które Putin planuje zaanektować, prawdopodobnie tylko zwiększą wyzwania, przed którymi stoi Rosja - podkreślają ekonomiści Renaissance Capital w raporcie z tego miesiąca.
Traumy demograficzne zwykle rozwijają się przez dziesięciolecia, ale skutki rosyjskiej inwazji sprawiają, że najgorsze scenariusze są teraz bardziej prawdopodobne i mogą pojawić się wcześniej niż oczekiwano.
„Populacja Rosji spada, a wojna jeszcze ją zmniejszy. Powody? Emigracja, niższa dzietność i ofiary wojny. Spowoduje to zarówno erozję potencjalnego wzrostu, jak i naciąganie polityki fiskalnej, ponieważ rząd próbuje odwrócić spadek siły roboczej za pomocą polityki pronatalistycznej” – uważa Aleksander Isakow, ekonomista ds. Rosji.
Mobilizacja stawia rodziny w być może najbardziej napiętym momencie w historii rosyjskiej demografii, ponieważ liczba kobiet w wieku rozrodczym spadła o około jedną trzecią w ciągu ostatniej dekady. Zbiega się to z jednym z najwyższych wskaźników zgonów na świecie, wyczerpanym i starzejącym się rynkiem pracy, odpływami imigracyjnymi i wątpliwą zdolnością Rosji do przyciągania pracowników z zagranicy.
Nadchodzi katastrofa
Tuż przed inwazją na Ukrainę Rosja zakończyła najbardziej śmiercionośny rok od II wojny światowej, z największym spadkiem liczby ludności od 2018 roku. Po miesiącach walk 1 sierpnia populacja Rosjan osiągnęła 145,1 mln ludzi, co oznacza spadek o 475,5 tys. od początku roku. Populacja Rosjan była niższa niż 148,3 mln w 1991 r., kiedy upadł Związek Radziecki.
/>
Według Efremowa, kontynuacja kampanii wojskowej i mobilizacji do końca następnej wiosny byłaby „katastrofalna”, prawdopodobnie zmniejszyłaby liczbę urodzeń do zaledwie 1 miliona w ciągu 12 miesięcy do połowy 2024 roku. Efremow powiedział także, że współczynnik dzietności może osiągnąć wartość 1,2 dziecka na kobietę - to poziom, który Rosja widziała tylko raz w latach 1999-2000. Aby utrzymać populację na stabilnym poziomie bez migracji, potrzebny jest współczynnik dzietności na poziomie 2,1.
„Prawdopodobnie w warunkach niepewności wiele par odłoży posiadanie dzieci na jakiś czas, dopóki sytuacja się nie ustabilizuje” – powiedziała Elena Churilova, pracownik naukowy Międzynarodowego Laboratorium Ludności i Zdrowia Wyższej Szkoły Ekonomii. „W 2023 roku prawdopodobnie zobaczymy dalszy spadek wskaźnika urodzeń”.