Według założeń ustawy budżetowej przewidywany dochód z podatku akcyzowego za rok 2020 miał wynieść ponad 75 mld zł. Do wykonania planu brakuje więc około 30 miliardów (do kasy państwa z akcyzy wpłynęło od stycznia do sierpnia dokładnie 45,07 mld zł). W normalnych warunkach zapewne nie byłoby kłopotu z realizacją planu, bo w analogicznym okresie ubiegłego roku wykonano mniej więcej tyle samo planu (64 proc.), ale rok 2020 jest wyjątkowy – pandemia COVID-19 uderzyła w gospodarkę z ogromną siłą. I tak w pierwszych trzech miesiącach tego roku dochód z akcyzy był wyższy niż w 2019 r., ale od kwietnia nastąpiła zmiana trendu. Tylko w kwietniu wpływy z akcyzy w porównaniu

z tym samym miesiącem poprzedniego roku były niższe o 374,5 mln zł. W maju spadek dochodów wyniósł 1702,7 mln zł, w czerwcu - 1156,2 mln zł, w lipcu - 1 998,7 mln zł, a w sierpniu 1 590,5 mln zł r/r.

Głównym powodem niższych wpływów z akcyzy jest pandemia COVID-19. Mniej pieniędzy zostawiają w budżecie kierowcy, bo lockdown zatrzymał większość osób w domach, mniejszy jest też pobór akcyzy za energię elektryczną z powodu zamknięcia lub ograniczenia produkcji w wielu zakładach, firmach itp. Cały czas nie wiadomo, czy w związku ze stale rosnącą liczbą zakażeń nie dojdzie do tzw. drugiego lockdownu. Tymczasem akcyza jest najważniejszym podatkiem pośrednim dla budżetu. Największą część dochodów w podatku akcyzowym generują cztery grupy towarów, tj. paliwa silnikowe, wyroby tytoniowe, szeroko rozumiane wyroby alkoholowe oraz samochody osobowe. Szacunki branżowe wskazują, że blisko 22 mld złotych stanowiły wpływy z tytułu podatku akcyzowego wyrobów tytoniowych.

Eksperci z Instytutu Studiów Podatkowych przenalizowali możliwość zwiększenia dochodów budżetowych z akcyzy - ich zdaniem to właśnie szeroko pojęte używki mogą stanowić istotną „kroplówkę” dla budżetu bez generalnych podwyżek stawek podatkowych - a zwłaszcza tzw. nowatorskie wyroby tytoniowe (popularne „podgrzewacze” tytoniu).

- Obserwujemy dynamiczny wzrost udziałów wyrobów nowatorskich na rynku wyrobów tytoniowych. W celu uzyskania dodatkowych dochodów z tytułu podatku akcyzowego w 2021 r. należy podjąć się próby urealnienia stawki akcyzy na te wyroby. Podjęcie powyższych działań może przynieść dodatkowy dochód do budżetu państwa z tytułu akcyzy w wysokości około 1 mld zł rocznie - mówi prof. Witold Modzelewski z ISP.

Tzw. produkty do podgrzewania tytoniu stanowią obecnie już blisko 5 proc. liczącego 42 mld sztuk rynku wyrobów tytoniowych w Polsce, a do końca 2021 r. ich udział może osiągnąć poziom nawet 10 proc., czyli 4,2 mld sztuk. Na przykład na sąsiedniej Litwie udział podgrzewaczy w rynku w III kwartale tego roku sięgnął już 20 proc. (wzrost o 5,1 proc. r/r), a w Grecji 10,4 proc. (wzrost o 2,6 proc. r/r). Coraz więcej osób korzysta z podgrzewaczy w stolicach - np. w Wilnie w III kwartale ich udział w rynku wyniósł prawie 30 proc., a w Warszawie 11,5 proc. – wzrost o 4,1 proc. r/r.

Tymczasem od 1 października akcyza na wyroby nowatorskie jest aż pięciokrotnie niższa od akcyzy na papierosy tradycyjne (do 30 września obowiązywała zerowa stawka akcyzy na podgrzewacze). Dziś z każdej paczki tradycyjnych papierosów ponad 9 złotych idzie do kasy państwa z tytułu akcyzy, podczas gdy od 1 października z jednej paczki wyrobów nowatorskich za 14 zł do budżetu z akcyzy trafia jedynie 1,80 zł.

- Opodatkowanie tych wyrobów od 1 października ma charakter preferencyjny. Tym bardziej, że w treści uzasadnienia do nowelizacji ustawy o podatku akcyzowym z grudnia 2017 r. wprowadzającej tę kategorię wyrobów do wyrobów akcyzowych wyraźnie wskazano, iż są one substytutem, czyli zamiennikiem papierosów tradycyjnych - mówi prof. Witold Modzelewski.

Zdaniem prof. Artura Nowaka-Fara, wykładowcy SGH, specjalisty od prawa europejskiego, metoda zróżnicowania wysokości opodatkowania wyrobów nowatorskich i papierosów budzi wątpliwości na gruncie prawnym.

- Uznaniowość w przyjętych metodologiach podstawy opodatkowania i wysokości opodatkowania wyrobów nowatorskich i papierosów może stwarzać ryzyko powstania pomocy publicznej w odniesieniu do producentów wyrobów nowatorskich. Poziom opodatkowania wyrobu nowatorskiego powinien wynosić około 55-65 proc. poziomu opodatkowania paczki papierosów, mówi prof. Nowak- Far.