rozwiń >

Prezes Narodowego Banku Polskiego jest według konstytucji jednym z organów NBP, obok Zarządu NBP oraz Rady Polityki Pieniężnej. Art. 227 konstytucji, który jest poświęcony bankowi centralnemu, mówi, że prezesa powołuje Sejm na wniosek Prezydenta RP na 6 lat. Konstytucja mówi także, że prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznejniedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Konstytucja także stawia prezesa banku centralnego na czele RPP.

Kto powołuje i odwołuje prezesa NBP?

Ustawa o NBP powtarza zapisy konstytucji na temat zasad powoływania prezesa NBP, ale także reguluje kwestie jego odwołania – w tym przypadku również robi to Sejm na wniosek prezydenta. Ustawa wprowadza ograniczenia w okresie pełnienia tej funkcji do maksymalnie dwóch 6-letnich kadencji, a także precyzuje moment rozpoczęcia sprawowania obowiązków przez szefa banku centralnego (prezes rozpoczyna sprawowanie funkcji po złożeniu przysięgi w Sejmie; do tego momentu obowiązki pełni poprzedni prezes).

Reklama

Kiedy wygasa kadencja prezesa NBP?

Ustawa mówi także, że kadencja prezesa wygasa po upływie okresu 6-letniego, w razie jego śmierci lub złożenia przezeń rezygnacji, a także w wyniku odwołania. Odwołanie prezesa może nastąpić wtedy, kiedy nie wypełnia on obowiązków wskutek długiej choroby, został skazany prawomocny wyrokiem sądu, złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, co stwierdzone zostało prawomocnym wyrokiem sądu, wreszcie odwołanie prezesa następuje po orzeczeniu wobec niego przez Trybunał Stanu „zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych”. W razie śmierci prezesa, rezygnacji oraz odwołania, obowiązki prezesa do momentu powołania nowego szefa banku centralnego pełni pierwszy wiceprezes NBP. Pierwszy wiceprezes zastępuje szefa NBP również podczas jego nieobecności.

Prerogatywy prezesa NBP

Prezes NBP jest - jak mówi ustawa - przełożonym wszystkich pracowników banku centralnego, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej (przy czym członkowie RPP nie są pracownikami banku), a także reprezentuje bank na zewnątrz. Prerogatywą prezesa NBP jest reprezentowanie naszego kraju w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz – jeśli rząd nie zdecyduje inaczej – w międzynarodowych instytucjach finansowych.

Prezes NBP przewodniczy także Zarządowi NBP. W skład zarządu wchodzi – poza prezesem – od 6 do 8 osób (w tym 2 wiceprezesów), którzy są powoływani i odwoływania przez prezydenta na wniosek prezesa. Kadencja członków zarządu wynosi również 6 lat.

RPP decyduje, NBP wykonuje

Ustawa określa, że zarząd banku centralnego wykonuje uchwały RPP oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych do wyłącznej kompetencji innych organów NBP, w tym realizuje m.in. „zadania z zakresu polityki kursowej”, „nadzorowanie operacji otwartego rynku”, „uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP”.

Wspólna polityka gospodarcza z MF

Ustawa nakłada na NBP obowiązek współdziałania z „właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa”, nakazując mu jednocześnie przy tym dążenie do „ zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej”. W ramach tego obowiązku bank centralny ma współpracować z „Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa.

Sejmowe posiedzenia

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu, jest także, podobnie jak inni przedstawiciele organów NBP, „obowiązani do przedstawienia informacji i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i Senatem oraz ich komisjami”. Prezes NBP ma prawo ustalania wzorów i wartości nominalnej banknotów oraz monet, a także terminy wprowadzenia ich obiegu. Może także wycofywać z obiegu określone znaki pieniężne – po upływie ustalonego przez prezesa terminu wskazane banknoty i monety przestają być prawnym środkiem płatniczym w Polsce.

Deficyt budżetowy bez interwencji banku centralnego

W konstytucji w art. 2020 ust 2 zapisano także, że „ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

Trybunał Stanu dla szefa NBP

W ubiegły wtorek premier Donald Tusk zapowiedział wniosek o postawienie prezesa NBP przed Trybunałem Stanu. Szef rządu powiedział wtedy, że wniosek jest gotowy i że zostanie złożony w najbliższych dniach. Złożenie takiego wniosku było jednym z elementów "100 konkretów na 100 dni" ogłoszonych przez KO przed wyborami parlamentarnymi. Większość rządząca zarzuca Glapińskiemu m.in. zaangażowanie w działalność polityczną przed ostatnimi wyborami parlamentarnymi, a także wprowadzenie w błąd co do wyników finansowych banku centralnego za 2023 r.

Wniosek w sprawie postawienia przed TS może złożyć w Sejmie prezydent lub co najmniej 115 posłów. Wniosek trafia do sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja ta przedstawia Sejmowi sprawozdanie z prac wraz z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS lub o umorzenie postępowania.

Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS m.in. Prezesa Narodowego Banku Polskiego Sejm podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Natomiast uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS m.in. premiera oraz członków rządu Sejm podejmuje większością 3/5 ustawowej liczby posłów (276).

Marszałek Sejmu Szymon Hołownia powiedział w czwartek, że wniosek o postawienie prezesa NBP przed TS jeszcze nie wpłynął do Sejmu. Zapewnił, że kiedy wpłynie zostanie poddany analizom prawnym i jeśli nie będzie zastrzeżeń, niezwłocznie skieruje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.

Autor: Marek Siudaj