rozwiń >

Obowiązek szkolny w Polsce – co mówią przepisy?

Konstytucja RP (art. 70) oraz ustawa – Prawo oświatowe – nakładają na każde dziecko obowiązek rozpoczęcia nauki najpóźniej w wieku 7 lat i kontynuowania jej do ukończenia szkoły podstawowej, jednak nie dłużej niż do 18 roku życia.

Na wniosek rodziców edukację można rozpocząć już w wieku 6 lat. Obowiązek szkolny można realizować zarówno w szkołach publicznych, jak i niepublicznych, zagranicznych, dyplomatycznych czy w ramach programów edukacyjnych UE.

Obowiązek nauki po szkole podstawowej

Po ukończeniu szkoły podstawowej uczeń nadal podlega obowiązkowi nauki aż do pełnoletności. Może go realizować poprzez:

  • naukę w szkole ponadpodstawowej,
  • kwalifikacyjne kursy zawodowe,
  • przygotowanie zawodowe u pracodawcy.

Do 18 roku życia nie ma możliwości całkowitej rezygnacji z nauki. Po uzyskaniu pełnoletności prawo do edukacji pozostaje, lecz staje się dobrowolne.

Obowiązek zapewnienia edukacji przez rodziców

Rodzice mają ustawowy obowiązek zapewnienia dzieciom edukacji i czuwania nad ich obecnością na zajęciach. W szczególności muszą:

  • zapisać dziecko do szkoły,
  • dopilnować regularnego uczęszczania na lekcje,
  • stworzyć warunki do nauki w domu,
  • co roku, do 30 września, poinformować szkołę o sposobie realizacji obowiązku nauki, jeśli dziecko nie uczęszcza do szkoły rejonowej.

Nadzór nad realizacją obowiązku szkolnego sprawują gminy i dyrektorzy szkół, prowadzący odpowiednią ewidencję.

Kary za uchylanie się od obowiązku szkolnego

Niespełnianie obowiązku szkolnego lub nauki podlega egzekucji w trybie administracyjnym.

Najpierw rodzice otrzymują upomnienie – wezwanie do wypełnienia obowiązku, wraz z informacją o możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Jeśli to nie przyniesie skutku, dyrektor szkoły kieruje wniosek do gminy o wszczęcie egzekucji.

Organ egzekucyjny może wówczas nałożyć na rodziców grzywnę – maksymalnie 10 tys. zł jednorazowo i do 50 tys. zł łącznie. Niezapłacone grzywny podlegają umorzeniu, jeśli dziecko zacznie realizować obowiązek. Dotychczas za niespełnianie obowiązku szkolnego uznawano sytuację, gdy uczeń w danym miesiącu opuścił ponad połowę zajęć bez usprawiedliwienia.

Nowe zasady MEN – co się zmienia?

Projekt nowelizacji przewiduje znaczne zaostrzenie dotychczasowych regulacji:

  • wprowadzony zostanie limit 25% nieobecności w skali całego roku,
  • jego przekroczenie będzie równoznaczne z niespełnianiem obowiązku szkolnego,
  • uczeń może zostać nieklasyfikowany już przy 25% nieusprawiedliwionych absencji,
  • szkoły nadal będą mogły ustalać własne procedury usprawiedliwień, ale MEN podkreśla, że obowiązkowa obecność na zajęciach jest zasadą.

Dodatkowo powołane mają zostać nowe instytucje: Krajowy Rzecznik Praw Uczniowskich oraz Wojewódzcy Rzecznicy Praw Uczniowskich, którzy będą monitorować przestrzeganie praw ucznia i sytuację w szkołach.

Po co te zmiany? Argumenty MEN

Zdaniem ministerstwa obecny próg 50% nieusprawiedliwionych nieobecności jest zbyt wysoki, aby stanowił podstawę do uznania, że obowiązek szkolny lub nauki nie jest realizowany, bądź do nieklasyfikowania ucznia z powodu braku możliwości wystawienia oceny.

Oznacza on bowiem, że uczeń może opuszczać co drugie zajęcia, co w praktyce prowadzi do poważnych zaległości. Częste absencje powodują narastanie luk w wiedzy i umiejętnościach, które w kolejnych latach edukacji stają się trudne do nadrobienia. Szczególnie widoczne jest to w przypadku przedmiotów wymagających systematycznego opanowywania materiału, jak matematyka – brak opanowania podstaw (np. dodawania) uniemożliwia naukę kolejnych zagadnień, aż po bardziej zaawansowane działania, jak operacje na logarytmach.

Jak to wygląda w innych krajach Europy?

Polska nie jest wyjątkiem, jeśli chodzi o sankcje wobec rodziców za uchylanie się dzieci od obowiązku szkolnego. Podobne rozwiązania funkcjonują w innych państwach.

W Wielkiej Brytanii, gdy liczba nieusprawiedliwionych nieobecności jest równa pięciu dniom – za każdy kolejny dzień może zostać nałożona kara w wysokości 60 funtów (około 300 zł). W Holandii – jest to około 100 euro. W Niemczech wysokość grzywny zależna jest od landu (Bawaria: 1000–2500 euro, Berlin: do 2500 euro, Nadrenia Północna-Westfalia: do 1000 euro za każde dziecko).

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. 2025 poz. 1043)

Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. 2025 poz. 132)

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw z dnia 8 lipca 2025 r. (UD222)