Dziedziczenie po rodzicach 2025: Nie każde dziecko dostanie tyle samo – zasady i przykłady

Równe dziedziczenie majątku po zmarłych rodzicach to częste przekonanie, ale nie zawsze znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. W grę wchodzą różne okoliczności prawne, testamenty, zachowki i decyzje sądów. W tym artykule wyjaśniamy, kto może dziedziczyć, na jakich zasadach i kiedy jedno z dzieci może otrzymać więcej – lub nic. Zobacz, jak wygląda to w praktyce i jakie przepisy mają zastosowanie w 2025 roku.

Kto dziedziczy po rodzicach? Zasady i kolejność dziedziczenia

Zgodnie z Kodeksem cywilnym (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93), dziedziczenie może odbywać się na dwa sposoby – ustawowo lub na podstawie testamentu. Jeśli nie ma testamentu, obowiązują przepisy ustawowe, które wyznaczają krąg spadkobierców i ich udziały.

Art. 931 §1 Kodeksu cywilnego mówi jasno: dzieci i małżonek dziedziczą w częściach równych, ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całego spadku. Oznacza to, że w przypadku dwójki dzieci i jednego małżonka każdy z nich dostaje po 1/3 majątku. Jednak sytuacja komplikuje się, gdy:

• spadkodawca pozostawił testament,
• jedno z dzieci nie żyje,
• istnieją spory rodzinne,
• pojawia się kwestia niegodności dziedziczenia.

Warto pamiętać, że kolejne kręgi spadkobierców wchodzą w grę tylko wtedy, gdy nie ma dzieci ani małżonka.

Dziedziczenie ustawowe po rodzicach: nie zawsze po równo [PRZYKŁADY]

Brak testamentu oznacza, że majątek zmarłego zostanie podzielony zgodnie z tzw. dziedziczeniem ustawowym, które reguluje Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93, z późn. zm.). Zgodnie z art. 931 §1 Kodeksu cywilnego(ISAP – link), w pierwszej kolejności spadek dzielony jest między małżonka i dzieci zmarłego – w równych częściach, z zastrzeżeniem, że małżonek musi otrzymać co najmniej 1/4 całości spadku.

Dziedziczenie po rodzicach. Kiedy dziecko może dostać mniej?

Choć zasada „po równo” brzmi uczciwie, praktyka pokazuje, że dzieci wcale nie zawsze dziedziczą w identycznych częściach. Oto sytuacje, w których jedno dziecko może otrzymać mniej niż inne osoby:

1. Zstępni zmarłego małżonka (np. dzieci tylko jednego z małżonków)

W przypadku małżeństw z dziećmi z poprzednich związków podział może być mniej korzystny dla potomstwa tylko jednego z rodziców. Małżonek zmarłego dziedziczy wówczas razem z jego dziećmi, ale dzieci drugiego małżonka – jeśli nie zostały przysposobione – nie dziedziczą wcale. Może to oznaczać, że dziecko z pierwszego małżeństwa dziedziczy tylko połowę majątku, mimo że całe życie mieszkało w „rodzinnym” domu.

2. Umowy majątkowe i współwłasność majątku małżeńskiego

Część majątku przypada najpierw żyjącemu małżonkowi jako jego część wspólna (z tytułu wspólności majątkowej). Dopiero pozostała część podlega podziałowi spadkowemu. W praktyce może to oznaczać, że dzieci dostaną znacznie mniej niż połowę całości majątku rodziców. Przykład:

3. Dziecko uznane za niegodne dziedziczenia

Zgodnie z art. 928 Kodeksu cywilnego (ISAP – link), sąd może w ściśle określonych przypadkach pozbawić dziecko prawa do spadku (więcej na ten temat w kolejnych paragrafach tekstu). Takie dziecko dziedziczy tak, jakby nie dożyło otwarcia spadku, a jego część przechodzi na jego dzieci (jeśli są).

4. Odrzucenie spadku przez jedno z dzieci

Dziecko może dobrowolnie odrzucić spadek – wtedy jego udział przypada jego własnym dzieciom (czyli wnukom zmarłego), które dziedziczą po nim w częściach równych. Jeśli takich dzieci nie ma – udział przechodzi na pozostałych spadkobierców ustawowych. Efekt? Reszta rodziny dziedziczy więcej.

5. Zróżnicowanie przez darowizny za życia

Rodzice mogą za życia przekazać jednemu dziecku mieszkanie, innemu – nic. Przy ustalaniu zachowku bierze się to pod uwagę, ale w dziedziczeniu ustawowym darowizny nie zmieniają układu udziałów, co może prowadzić do dużych nierówności. W teorii każdy z dzieci dziedziczy po równo, ale w praktyce ktoś może dostać niemal wszystko wcześniej – legalnie.

Testament – jak może zmienić wszystko?

Testament to dokument, który pozwala zmarłemu rozporządzić swoim majątkiem według własnej woli. Może on wskazać konkretne osoby – w tym tylko jedno dziecko – jako spadkobierców. Zgodnie z art. 991 §1 Kodeksu cywilnego, pominięci w testamencie mogą wystąpić o zachowek, jeśli są:

• dziećmi,
• małżonkiem,
• rodzicami spadkodawcy (jeśli nie ma dzieci).

Zachowek to minimum, które przysługuje spadkobiercom ustawowym. Zazwyczaj wynosi połowę wartości udziału, jaki przysługiwałby im w dziedziczeniu ustawowym. Jeśli jednak sąd uzna, że osoba została pominięta z ważnych powodów (np. zerwanie kontaktów, przemoc), może orzec o niegodności dziedziczenia – wtedy nie ma prawa ani do spadku, ani do zachowku.

Jakie są koszty i formalności związane z dziedziczeniem?

Po śmierci rodzica konieczne jest stwierdzenie nabycia spadku – czyli formalne ustalenie, kto co dziedziczy. Można to zrobić:

• u notariusza – gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni,
• w sądzie – gdy istnieje konflikt lub brak kontaktu z niektórymi spadkobiercami.

W przypadku sądu trzeba złożyć wniosek i uiścić opłatę – 100 zł za postanowienie oraz 5 zł za wpis do Rejestru Spadkowego. Jeśli w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkobiercy chcą przyjąć lub odrzucić spadek, dochodzi jeszcze opłata 100 zł od każdego oświadczenia.

Czy można dostać... nic? Niegodność dziedziczenia i odrzucenie spadku

Zdarza się, że jedno z dzieci nie dziedziczy wcale – czasem z własnej woli, a czasem z powodu niegodności. Sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego, jeśli:

• dopuścił się przestępstwa wobec spadkodawcy,
• groźbami lub podstępem skłonił go do sporządzenia lub zmiany testamentu,
• ukrył lub zniszczył testament.

Również odrzucenie spadku jest możliwe – np. jeśli spadek wiąże się z długami. W takiej sytuacji udział przechodzi na dzieci odrzucającego. Należy pamiętać, że czas na decyzję to 6 miesięcy od dnia uzyskania informacji o tytule powołania do spadku.

Dziedziczenie po rodzicach 2025 - Polacy chętnie piszą testamenty

W 2025 roku rośnie liczba spraw spadkowych. Jak wynika z danych Ministerstwa Sprawiedliwości, tylko w 2024 roku sądy wydały ponad 180 tys. postanowień o nabyciu spadku. Większość dotyczyła dziedziczenia po rodzicach.

Polacy coraz częściej sporządzają testamenty – głównie po to, by uniknąć sporów między dziećmi. Niestety, nadal wielu nie zdaje sobie sprawy, że pominiecie dziecka w testamencie nie oznacza, że zostanie ono z niczym – zachowek działa automatycznie, jeśli uprawniony złoży odpowiedni wniosek.

📌 Zobacz statystyki:Ministerstwo Sprawiedliwości – statystyka spraw cywilnych

Kiedy dziecko może starać się o zachowek?

Jeśli dziecko zostało pominięte w testamencie albo otrzymało mniej niż mu się należy na mocy dziedziczenia ustawowego, może dochodzić roszczenia o zachowek. Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego, zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi i rodzicom spadkodawcy przysługuje prawo do zachowku, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.

Zachowek to ułamek wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby danej osobie, gdyby spadek był dziedziczony ustawowo. Wynosi:

• 1/2 wartości udziału ustawowego – co do zasady,
• 2/3 wartości udziału ustawowego – jeśli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni.

Zachowku nie można żądać od spadkobiercy ustawowego (np. drugiego dziecka), jeśli całość dziedziczenia odbyła się zgodnie z ustawą – chyba że były darowizny lub testamenty, które zaniżają udział jednej strony. Co ważne, roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od ogłoszenia testamentu lub śmierci spadkodawcy – po tym czasie nie można dochodzić praw sądownie.

Dziedziczenie i spory rodzinne w liczbach – dane GUS i ZUS

Dziedziczenie – choć kojarzy się z porządkiem prawnym – w praktyce często prowadzi do sporów rodzinnych, procesów sądowych i emocjonalnych konfliktów. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) i Ministerstwa Sprawiedliwości:

• W 2023 roku w Polsce otwarto ponad 430 tys. postępowań spadkowych.
• Z tego ponad 60 tys. zakończyło się sprawą sądową o zachowek, podział majątku lub uznanie niegodności dziedziczenia.
• Średni czas rozstrzygania sporu o spadek to 9 do 14 miesięcy.
• ZUS podaje, że co czwarte postępowanie emerytalno-rentowe po śmierci bliskiej osoby (np. o rentę rodzinną) wiąże się z niejasnym stanem prawnym spadku.

Najczęstszymi przyczynami konfliktów są:

• brak testamentu lub jego niejasność,
• nierówny podział majątku w testamencie (np. jedno dziecko dostaje mieszkanie, inne nic),
• wcześniejsze darowizny pomijane w rozliczeniu zachowku,
• brak wiedzy o prawach do zachowku.

Wzrost liczby spraw o zachowek w ostatnich latach świadczy o rosnącej świadomości prawnej Polaków, ale też o tym, jak silne emocje potrafią towarzyszyć podziałowi majątku – szczególnie w rodzinach wielopokoleniowych lub po rozwodach.