rozwiń >

Od 25 września 2024 r. określenie sygnalista nabiera nowego znaczenia. Nie jest już tylko osoba nadająca i odbierająca sygnały za pomocą odpowiednich urządzeń, czy trębacz wojskowy, a osoba która działając w dobrej wierze, ujawnia lub zgłasza nieprawidłowości naruszające interes pracodawcy lub interes publiczny, do jakich dochodzi w miejscu pracy, co może zapobiec praniu brudnych pieniędzy, korupcji czy nieprawidłowości przy przetargach. Takie osoby trzeba chronić przed represjami. W tym celu została uchwalona ustawa o ochronie sygnalistów.

Co reguluje ustawa o ochronie sygnalistów?

Ustawa nakłada szereg obowiązków dla firm zatrudniających co najmniej 50 pracowników, podmiotów publicznych w tym urzędów, szkół, instytucji finansowych. Liczba pracowników zatrudnionych w firmie weryfikowana jest co pół roku, według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku.Wszystkie podmioty spełniające warunek liczby zatrudnionych zobligowane są do wdrożenia wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa, zwanych procedurą zgłoszeń wewnętrznych. Oznacza to, sygnalista powinien mieć ustalone bezpieczne kanały komunikacyjne z firmą dla której pracuje, aby za ich pośrednictwem móc zgłaszać naruszenia, nie narażając się na działania odwetowe.

Reklama

Art. 1. Ustawa reguluje:

  • warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
  • środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
  • zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
  • zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
  • zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
  • zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
  • zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

Kto może być sygnalistę?

Zgodnie artykułem 4.1. ustawy, sygnalistą może być osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.

W grupie osób, które mogą być sygnalistami jest zarówno pracownik etatowy jak i osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz podwykonawca lub dostawca, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz, żołnierz, oraz nawet były pracownik. Jak widać lista jest praktycznie nieograniczona, jednak wszystkich potencjalnych sygnalistów bez wyjątku obowiązuje jeden warunek - osoba zgłaszająca nieprawidłowość musi działać w dobrej wierze i ma do tego uzasadnioną podstawę.

Lista naruszeń jakie może zgłosić sygnalista

Sygnalista przekazuje informacje oraz uzasadnione podejrzenie, dotyczące potencjalnego lub zaistniałego naruszenia prawa. Art. 3. 1. ustawy reguluje katalog naruszeń jakie sygnalista może zgłosić. Zgodnie z ustawą naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące: korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej, rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych, a także konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela.

Informacje wyłączone z ustawy

Art. 5. 1. zawiera katalog informacji do których ustawa nie ma zastosowania. Zgodnie z ustawą z katalogu zgłoszeń wyłączone są informacje objęte przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz inne informacje, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego względów bezpieczeństwa publicznego. Ponadto ustawie nie podlegają informacje objęte tajemnicą medyczną zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicą sędziowską i postępowaniem karnym.

Od którego momentu sygnalista podlega ochronie?

Sygnalista podlega ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, oczywiście pod warunkiem, że działa w dobrej wierze i miał uzasadnione podstawy sądzić, że ujawniona informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia i że jest informacją o naruszeniu prawa.

Ochrona sygnalistów przed odwetem

Głównym celem ustawy jest zapewnienie sygnalistom ochrony prawnej, aby zapewnić im bezpieczeństwo i chronić przed represjami. Art. 11. ustawy zakazuje podejmowane wobec sygnalisty działań odwetowych ani próby lub groźby zastosowania takich działań. W przypadku gdy praca sygnalisty była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy ustawa zabrania działań odwetowych takich jak: zwolnienie z pracy, zawieszenie, przymusowy urlop bezpłatny, degradacja, wstrzymanie awansu, przekazanie obowiązków, zmiana miejsca pracy, obniżenie wynagrodzenia, wstrzymanie szkoleń, negatywna ocena wyników, kary dyscyplinarne, mobbing, wykluczenie, dyskryminacja, nieprzedłużenie umowy - o czym mówi Art. 12 ustawy. Według ustawy działaniem odwetowym jest także próba lub groźba zastosowania działań odwetowych.

Prawo do odszkodowania za działania odwetowe

Jeżeli sygnalista doświadczył działań odwetowych, to ma on prawo do odszkodowania. Art. 14. ustawy określa wysokości odszkodowania na poziomie nie niższym niż "przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia."

Prawo do odszkodowania dla firmy za niesłuszne oskarżenie

Ustawa przewiduje też sytuację odwrotną, gdy sygnalista świadomie zgłosił lub ujawnił publicznie nieprawdziwe informacje. W takim przypadku osoba, która poniosła szkodę, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Wysokie odpowiedzialność karna

Rozdział 6 ustawy zawiera przepisy karne (od Art. 54. do Art. 59.), które zgodnie z katalogiem przestępstw określonych w ustawie nakład wysokie karty zarówno na osoby, które utrudniają sygnaliście złożenie zgłoszenia, lub podejmują wobec niego działania odwetowe, jak również na samego sygnalistę, jeżeli ten nie działał w dobrej wierze.

Za utrudniania dokonania zgłoszenia grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku, a jeżeli wobec innej osoby stosowana jest przemoc, groźba bezprawna lub podstęp, kara pozbawienia wolności rośnie do lat 3.

Równie surową karą zagrożone są zachowania polegające na stosowaniu działań odwetowych względem sygnalisty. Według ustawy działania odwetowe podlegają grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, lub 3 lat jeżeli działania te będą miały charakter uporczywy.

Wysoka kara (grzywna, ograniczenie wolności albo pozbawieni wolności do roku) grozi także za ujawnienie tożsamości sygnalisty.

Dotkliwa kara dla nieuczciwych sygnalistów

Odpowiedzialność karną może ponieść także sygnalista, gdy dokona zgłoszenia będąc świadomym, że do naruszenia prawa nie doszło., o czym mówi Art. 57. ustawy - "Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2".