Czym jest krajowa klauzula wyjścia (national escape clause - NEC)?

Krajowa klauzula wyjścia, umożliwia danemu państwu członkowskiemu możliwość odejścia od zatwierdzonej przez Radę Ecofin ścieżki wydatkowej na obronność, jeżeli wystąpią nadzwyczajne okoliczności pozostające poza kontrolą danego państwa, a ich skutki mają znaczący wpływ na sytuację budżetową.

W przypadku aktualnych uwarunkowań – czyli wojny na Ukrainie oraz związanych z nią skutków finansowych i geopolitycznych, Komisja Europejska uznała, że przesłanki te zostały spełnione.

W ocenie Komisji, skoordynowane wykorzystanie klauzuli wyjścia pozwoli państwom członkowskim nie tylko na szybsze dostosowanie się do nowej sytuacji geopolitycznej, ale także na wzmocnienie wspólnej europejskiej bazy przemysłu obronnego. Zachęca przy tym do preferencyjnego traktowania dostawców europejskich w procesie zamówień publicznych – co ma służyć ograniczeniu zależności od podmiotów spoza UE oraz zwiększeniu konkurencyjności i autonomii strategicznej Unii.

Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) – czym się zajmuje?

Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych (EFOFIN) odpowiada w UE za trzy dziedziny:

  • politykę gospodarczą,
  • kwestie podatkowe oraz
  • regulację usług finansowych.

NA forum rady ECOFIN zbierają się ministrowie gospodarki i finansów ze wszystkich państw członkowskich. W posiedzeniach uczestniczą też właściwi komisarze europejscy. Rada obraduje zwykle raz w miesiącu. Poza zwykłymi obradami, odbywają się również specjalne sesje służące przygotowaniu rocznego budżetu UE. Uczestniczą w nim krajowi ministrowie ds. budżetu oraz europejski komisarz ds. programowania finansowego i budżetu.

Rada ECOFIN koordynuję również gospodarkę państw członkowskich poprzez monitorowanie ich polityki budżetowych. Uzgadnia stanowisko UE przed spotkaniami międzynarodowymi na takich forach jak G-20, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Odpowiada także za finansowe aspekty międzynarodowych negocjacji w sprawie przeciwdziałania zmianie klimatu.

Zakres oraz limit zastosowania klauzuli wyjścia

Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, państwa członkowskie będą mogły zwiększyć swoje wydatki obronne w stosunku do roku 2021 (przyjętego jako rok referencyjny) – do wysokości 1,5% PKB rocznie ponad ustaloną ścieżkę wydatkową.

Co istotne, dopuszczalny wzrost dotyczy całej kategorii wydatków obronnych, która obejmuje zarówno:

  • inwestycje (np. zakup sprzętu wojskowego, rozbudowa infrastruktury) oraz
  • wydatki bieżące (np. wynagrodzenia, szkolenia).

Kwestie wydatków, niepowiązanych z obronnością, będą nadal podlegały standardowym regułom dyscypliny budżetowej, a nadmierne odchylenia od ustalonych limitów mogą skutkować otwarciem procedury nadmiernego deficytu.

Polska zwiększa PKB na obronność

W przypadku Polski, przyrost wydatków obronnych względem 2021 r. wyniesie według aktualnych szacunków:

  • 1,1% PKB w 2024 r. (ponieważ w dalszym ciągu ponoszone są koszty dotyczące tego roku) i odpowiednio
  • 1,3% PKB w 2025 r.

Oznacza to, że Polska mieści się w wyznaczonym limicie 1,5% PKB rocznie i potencjalnie mogłaby skorzystać z pełnego zakresu przewidzianego przez klauzulę.

Do 2028 r. (na kiedy przewidziano możliwość aktywacji NEC) poziom polskich wydatków obronnych nadal będzie istotnie wyższy niż w roku referencyjnym. Taka strukturalna zmiana w wydatkach państwowych, może prowadzić do konieczności rewizji innych pozycji budżetowych w perspektywie długoterminowej - po wygaśnięciu okresu obowiązywania klauzuli.

Harmonogram i procedura składania wniosków o aktywację klauzuli wyjścia

Komisja Europejska zaprosiła państwa członkowskie do składania wniosków o aktywację klauzuli do końca kwietnia 2025 r., choć jak zaznaczono – termin ten nie ma charakteru ostatecznego i państwa będą mogły podejmować decyzje również w późniejszym terminie.

Wnioski złożone do końca kwietnia zostaną ocenione przez Komisję do 4 czerwca, a następnie przekazane do Rady Ecofin, która podejmie decyzję w sprawie ich zatwierdzenia 8 lipca 2025 r., w drodze głosowania większością kwalifikowaną.