Lekarz rodzinny zleci nowe badanie. Testy są darmowe i bez skierowania

W Polsce rośnie liczba zakażeń wirusem HIV, a wielu pacjentów dowiaduje się o chorobie zbyt późno. Dlatego Ministerstwo Zdrowia zdecydowało się na ważną zmianę – wprowadzenie testów przesiewowych do placówek podstawowej opieki zdrowotnej. Dzięki temu można szybciej wykrywać infekcję i rozpocząć leczenie. W artykule wyjaśniamy, jak działa test, kto może z niego skorzystać i dlaczego lekarze POZ już przygotowują się do nowego zadania.

Nowe darmowe badania u lekarza rodzinnego [maj 2025]

Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia, od 5 maja 2025 roku lekarze rodzinni mogą kierować pacjentów na bezpłatne testy IV generacji na HIV. Do tej pory bezpłatne testowanie możliwe było jedynie w wyspecjalizowanych punktach konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), co ograniczało dostępność badań. Nowe przepisy znacząco poszerzają grupę osób, które mogą się przebadać – i to bez skierowania do specjalisty.

Co to są testy na HIV IV generacji i jak działają?

Testy IV generacji na HIV wykrywają nie tylko przeciwciała, ale także antygen p24 – białko pojawiające się bardzo wcześnie po zakażeniu. W porównaniu do testów III generacji, które wykrywają wyłącznie przeciwciała, nowe testy skracają tzw. okienko serologiczne nawet o 7 dni. Oznacza to, że zakażenie można potwierdzić znacznie wcześniej, co z kolei pozwala szybciej rozpocząć terapię antyretrowirusową.

Liczba zakażeń wirusem HIV rośnie – dane są alarmujące

Według danych Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), w ciągu pierwszych 10 miesięcy 2024 roku w Polsce potwierdzono niemal 2000 nowych przypadków zakażeń HIV – większość w zaawansowanym stadium. Dla porównania, w całym 2012 roku wykryto ok. 9 tys. przypadków, a w 2021 już 16,9 tys. To wzrost o 84 proc. w ciągu dekady.

Kto może wykonać test i jak wygląda procedura?

Test może zlecić każdy lekarz POZ – zarówno podczas wizyty kontrolnej, jak i w sytuacji podejrzenia zakażenia. Wystarczy zgłosić chęć wykonania badania. Lekarz przekazuje skierowanie do laboratorium, z którym dana placówka ma podpisany aneks.

Badanie jest:

• bezpłatne (finansowane z budżetu NFZ),
• bezpieczne,
• całkowicie poufne,
• dostępne również dla osób bez objawów.

Pacjent nie musi być w grupie ryzyka ani mieć konkretnych objawów. Test jest przesiewowy – co oznacza, że ma służyć profilaktyce i wcześniejszemu wykrywaniu zakażeń.

Jak wygląda badanie na HIV od lekarza rodzinnego?

Test polega na pobraniu niewielkiej próbki krwi z żyły łokciowej (najczęściej). Nie trzeba być na czczo przed badaniem. Następnie próbka krwi jest analizowana w laboratorium na obecność antygenu p24 i przeciwciał anty-HIV. Wynik testu jest zazwyczaj dostępny w ciągu kilku dni, w zależności od laboratorium.

Jeśli test wykryje antygen p24 i/lub przeciwciała, oznacza to, że osoba jest zarażona. Konieczne jest wówczas potwierdzenie diagnozy w specjalistycznym laboratorium. Negatywny wynik testu oznacza, że osoba nie jest zarażona HIV.

Dlaczego wczesna diagnoza HIV ma znaczenie?

Wczesne wykrycie HIV pozwala uniknąć rozwoju AIDS – czyli końcowego stadium zakażenia, prowadzącego do znacznego osłabienia odporności i wystąpienia chorób oportunistycznych. Leczenie HIV jest dziś skuteczne: osoba z niewykrywalną wiremią, przyjmująca regularnie leki, nie zaraża innych (tzw. zasada „n=n”: niewykrywalny = niezakaźny).

Ile kosztuje program i kto go finansuje?

Koszty wprowadzenia testów do POZ oszacowano na 1,5 mln zł rocznie. Finansowanie zapewnia Narodowy Fundusz Zdrowia, co czyni badanie dostępnym dla każdego obywatela objętego systemem ochrony zdrowia. Program wpisuje się w założenia polityki profilaktyki zdrowotnej i w dłuższej perspektywie może znacząco obniżyć wydatki państwa na leczenie późnych powikłań HIV i AIDS.

Kiedy warto wykonać test na HIV?

Test na obecność wirusa HIV warto wykonać:

• po ryzykownym kontakcie seksualnym (bez zabezpieczenia),
• po wypadkach medycznych lub kontaktach z krwią,
• przy objawach grypopodobnych, które nie mijają przez dłuższy czas,
• z własnej inicjatywy – dla spokoju psychicznego.

Jakie są inne formy profilaktyki HIV dostępne w Polsce?

Według Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH, około 24 tysiące osób żyje w Polsce z HIV. Z tego 10–15 proc. nie wie o swoim zakażeniu. Z danych GUS wynika, że najwięcej zakażeń notuje się w grupie wiekowej 25–39 lat, choć zakażenia wśród seniorów także nie są rzadkością. Poza testami, dostępne są również inne metody ograniczania ryzyka zakażenia:

• bezpłatna profilaktyka PrEP (profilaktyka przedekspozycyjna) dostępna w wielu placówkach NFZ,
• programy edukacyjne w szkołach i uczelniach,
• kampanie społeczne prowadzone przez Krajowe Centrum ds. AIDS.