NFZ wprowadza dwa nowe zabiegi od 2026 r. Tysiące pacjentów skorzystają z innowacyjnego leczenia

Ministerstwo Zdrowia ogłosiło ważne zmiany w zakresie leczenia onkologicznego. Do koszyka świadczeń gwarantowanych trafią dwie innowacyjne metody leczenia raka jelita grubego – endoskopowa dyssekcja podśluzówkowa (ESD) i przezodbytnicza mikrochirurgia endoskopowa (TEM). Nowe regulacje, wprowadzone rozporządzeniem Ministra Zdrowia, wejdą w życie 1 stycznia 2026 r. Wyjaśniamy, co dokładnie się zmieni, dlaczego to ważne oraz kto skorzysta z nowych świadczeń.

Nowe świadczenia gwarantowane od 2026 r. NFZ zapłaci za dwa zabiegi

Od początku 2026 roku do katalogu świadczeń gwarantowanych szpitalnych, refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, trafią dwa nowoczesne zabiegi endoskopowe stosowane w leczeniu nowotworów jelita grubego:

1. Endoskopowa dyssekcja podśluzówkowa (ESD) – pozwala na usunięcie zmian nowotworowych we wczesnym stadium (T1) bez otwierania jamy brzusznej. Wykonywana jest przez odbyt, przy użyciu cienkiego endoskopu i specjalistycznych narzędzi, takich jak diatermiczny nóż z izolowaną końcówką.
2. Przezodbytnicza mikrochirurgia endoskopowa (TEM) – umożliwia precyzyjne wycięcie guzów w obrębie odbytnicy, także w stadium T1, z zachowaniem marginesu zdrowych tkanek. Zabieg przeprowadza się za pomocą laparoskopowych narzędzi wprowadzanych przez odbyt, z wykorzystaniem endoskopu wyposażonego w kamerę.

Dotychczas zabiegi te nie były dostępne w ramach finansowania z NFZ, co zmuszało pacjentów do korzystania z prywatnych ośrodków lub poszukiwania terapii za granicą. Dzięki nowym przepisom, które zostaną wprowadzone na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 czerwca 2025 r., nowoczesne leczenie stanie się dostępne dla każdego ubezpieczonego pacjenta.

Nowe zabiegi na NFZ od 2026 r. Na czym polegają ESD i TEM?

Endoskopowa dyssekcja podśluzówkowa (ESD) to metoda pozwalająca na dokładne usunięcie zmiany nowotworowej ograniczonej do warstwy podśluzówkowej. Wymaga ona zastosowania diatermicznego noża z izolowaną końcówką do precyzyjnego oddzielania tkanek. Lekarz wprowadza endoskop przez odbyt i pod kontrolą wzroku oddziela zmienione chorobowo fragmenty błony śluzowej jelita. Zabieg charakteryzuje się wysoką precyzją i niewielką liczbą powikłań. Jest szczególnie skuteczny w przypadku nowotworów odbytnicy, ale w przyszłości może być rozszerzony na leczenie zmian w przełyku i żołądku.

Przezodbytnicza mikrochirurgia endoskopowa (TEM) jest metodą stosowaną w guzach zlokalizowanych w odbytnicy. Lekarz wykorzystuje specjalny endoskop z systemem laparoskopowym, umożliwiający pełnościenne wycięcie guza z jednoczesnym zszyciem rany. Zabieg znacznie ogranicza konieczność hospitalizacji oraz przyspiesza rekonwalescencję. Metoda pozwala na pełnościenne wycięcie guza, co umożliwia dokładną ocenę histopatologiczną.

Obie metody są znacznie mniej obciążające dla pacjenta niż klasyczne operacje chirurgiczne. W wielu przypadkach pozwalają uniknąć resekcji jelita czy konieczności wyłonienia stomii.

Kto skorzysta z nowych zabiegów na NFZ? Kryteria i dostępność

Z nowych świadczeń będą mogli skorzystać pacjenci z wczesnym stadium raka jelita grubego (T1 według klasyfikacji TNM), kwalifikujący się do leczenia małoinwazyjnego. Kluczowe będzie skierowanie od lekarza specjalisty oraz pozytywna kwalifikacja w ośrodku wykonującym zabieg.

Z nowych świadczeń będą mogli skorzystać pacjenci spełniający ścisłe kryteria medyczne i organizacyjne, szczegółowo określone w załączniku do rozporządzenia:

Dla ESD (Endoskopowa dyssekcja podśluzówkowa)

• Wymagania dla ośrodków:
• Oddział szpitalny: chirurgia ogólna, chirurgia onkologiczna lub gastroenterologia
• Pracownia endoskopowa z OAiIT (Ośrodek Anestezjologii i Intensywnej Terapii)
• Poradnia specjalistyczna (chirurgiczna, onkologiczna lub gastroenterologiczna)
• Personel:
• Lekarz specjalista (chirurgia/gastroenterologia) z certyfikatem z endoskopii zabiegowej i doświadczeniem w ESD
• Anestezjolog oraz pielęgniarki z kwalifikacjami w endoskopii i intensywnej opiece
• Kryteria dla pacjentów:
• Rozpoznanie ICD-10: C18.0–C18.9 (jelito grube), C19–C21 (odbytnica/odbyt)
• Stadium T1N0M0 wg klasyfikacji TNM
• Zmiany >20 mm lub niemożliwe do usunięcia innymi metodami
• Monitorowanie po zabiegu:
• Kontrole przez 5 lat, w tym:
• Sigmoidoskopia co 6 miesięcy (od 3. miesiąca)
• USG przezodbytnicze/MRI miednicy co 3–6 miesięcy

Dla TEM (Przezodbytnicza mikrochirurgia endoskopowa)

• Wymagania dla ośrodków:
• Oddział chirurgii ogólnej lub onkologicznej z blokiem operacyjnym i OAiIT
• Poradnia chirurgiczna
• Personel:
• Chirurg onkologiczny z doświadczeniem w TEM
• Zespół anestezjologiczny i pielęgniarski (specjalizacje chirurgiczne/anestezjologiczne)
• Kryteria dla pacjentów:
• Tylko rak odbytnicy (ICD-10: C20) w stadium T1
• Guz ≤3 cm, zlokalizowany w końcowym odcinku odbytnicy (≤8 cm od odbytu)
• Brak naciekania naczyń limfatycznych
• Margines chirurgiczny ≥3 mm
• Monitorowanie po zabiegu:
• Kolonoskopia w 1., 3. i 5. roku
• USG/MRI co 3–6 miesięcy (przez 2 lata), potem co 6 miesięcy

Początkowo zabiegi będą dostępne w największych ośrodkach akademickich i klinikach onkologicznych. Ministerstwo Zdrowia zapowiada jednak stopniowe rozszerzenie dostępności – zarówno geograficznej, jak i wskazań klinicznych.

Co dalej? Kolejne planowane zmiany w leczeniu onkologicznym

Ministerstwo Zdrowia zapowiada, że procedury ESD i TEM to dopiero początek szerszego programu wprowadzania nowoczesnych technologii medycznych do systemu publicznego. Resort zapowiada, że:

• Od 2026 r. rozpocznie audyt ośrodków kwalifikujących się do wykonywania ESD/TEM, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjentów.
• Kryteria mogą być poszerzone o inne lokalizacje (np. przełyk) po dodatkowej ocenie AOTMiT.

W kolejnych latach możliwe też jest wdrożenie programów profilaktycznych opartych na sztucznej inteligencji oraz finansowanie nowych terapii celowanych w onkologii.

Powiązane świadczenia i programy: z czego jeszcze można skorzystać?

Warto przypomnieć, że w Polsce funkcjonuje także Program badań przesiewowych raka jelita grubego, w ramach którego osoby między 50. a 74. rokiem życia mogą wykonać bezpłatną kolonoskopię. Od 2024 roku program obejmuje także osoby młodsze (od 40. roku życia), jeśli występują czynniki ryzyka, np. rak w rodzinie.

Dodatkowo, osoby z wykrytym nowotworem mogą skorzystać z:

• szybkiej ścieżki onkologicznej (karta DILO),
• świadczeń koordynowanej opieki onkologicznej,
• pakietów rehabilitacyjnych po leczeniu onkologicznym.

Więcej informacji o programach profilaktycznych i dostępnych badaniach można znaleźć na stronie pacjent.gov.pl.

Rak jelita grubego w liczbach - ilu Polaków choruje?

Rak jelita grubego to drugi najczęstszy nowotwór złośliwy w Polsce, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Z danych Krajowego Rejestru Nowotworów wynika, że:

• Rak okrężnicy (ICD-10: C18): W latach 2016–2022 liczba zachorowań utrzymywała się na stałym poziomie.
• Rak odbytnicy (ICD-10: C20): W tym samym okresie odnotowano niewielki spadek zachorowań, ale liczba zgonów pozostaje na podobnym poziomie.
• Rak zajęcia esiczo-odbytniczego (ICD-10: C19): W 2021 i 2022 roku zauważono spadek liczby zgonów.

Najczęstsze objawy raka jelita grubego to:

• krew w stolcu,
• przewlekła anemia,
• zmiana rytmu wypróżnień,
• bóle brzucha i spadek masy ciała.

Im wcześniej choroba zostanie wykryta, tym większe są szanse na pełne wyleczenie. Dlatego wprowadzenie refundacji małoinwazyjnych metod leczenia jest nie tylko medycznie uzasadnione, ale i społecznie niezbędne.