Zmiany klimatyczne. Kiedy pożary staną się nową normą?

Rekordowe pożary szaleją w Hiszpanii i Portugalii od początku sierpnia. W ciągu jednego dnia pożary zniszczyły prawie tyle samo obszaru, co w 2024 roku. Według służb uwolniły one więcej potencjalnie szkodliwych zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych niż kiedykolwiek w ciągu 23 lat; w Portugalii ostatni raz tak dotkliwe pożary miały miejsce w 2017 roku.

Pożary: zagrożenie, które w przyszłości może stać się normą – nie tylko w Europie, ale na całym świecie

W rzeczywistości w ostatnich dekadach coraz więcej osób na całym świecie zostało bezpośrednio dotkniętych pożarami lasów, co oznacza, że mieszkali na spalonym obszarze. O tym donosi międzynarodowy zespół badawczy z USA, Wielkiej Brytanii, Kanady i Chin. Według ich raportu, liczba ta wzrosła średnio o 40 procent między 2002 a 2021 rokiem – mimo że ogólnie spaleniu uległ mniejszy obszar. Media często donoszą o pożarach lasów w Europie i Ameryce Północnej. Jednak na całym świecie tylko niewielki ułamek ludności musi zmagać się z płomieniami. Rozwój sytuacji w krajach afrykańskich ma kluczowe znaczenie dla globalnego trendu. Według obecnych szacunków, obszary objęte pożarem są największy w Afryce. W latach 2002–2021 pożary objęły prawie 50 milionów kilometrów kwadratowych powierzchni na całym świecie, z czego ponad 60 procent miało miejsce na kontynencie afrykańskim. W tropikalnej Afryce pożary są często regularnie i celowo wykorzystywane do celów rolniczych. Różni się to zasadniczo od regionów takich jak Ameryka Północna czy Europa, gdzie pożary są zazwyczaj postrzegane jako katastrofa.

Region Morza Śródziemnego jest motorem wzrostu liczby pożarów na kontynencie europejskim

W krajach afrykańskich stosunkowo rzadko dochodzi do pożarów, które pociągają za sobą dużą liczbę ofiar śmiertelnych lub powodują znaczne straty materialne, ponieważ, jak wynika z badań, pożary te często mają „niską intensywność”. Z kolei w Ameryce Północnej, Australii i Europie pożary są rzadsze, ale bardziej niszczycielskie. W Europie liczba osób bezpośrednio dotkniętych pożarami lasów nieznacznie spadła w analizowanym okresie. Jednocześnie nigdzie indziej na świecie od lat nie odnotowano tak dużej liczby osób dotkniętych pożarami na jeden spalony obszar: 17,7 osoby na kilometr kwadratowy spalonego obszaru w Europie, 11,9 w Afryce i 8,9 na całym świecie. Region Morza Śródziemnego napędza trendy pożarów lasów na kontynencie europejskim. Mamy tu na myśli w szczególności kraje takie jak Hiszpania, Portugalia, Grecja i Francja. Jednak nawet północne regiony Europy, gdzie pożary do tej pory występowały rzadko, muszą spodziewać się nietypowych pożarów w przyszłości. Takie nieoczekiwane pożary mogą być szczególnie niszczycielskie z powodu braku przygotowania i infrastruktury.

Niszczycielski sezon pożarów lasów w Europie

Dramatyczne konsekwencje niekontrolowanego pożaru są obecnie widoczne w Hiszpanii i Portugalii. Pożary rozprzestrzeniają się z nietypową intensywnością na tereny mieszkalne, zagrażając ludziom, domom, drogom, liniom energetycznym i wodociągom. Według danych, tegoroczny sezon pożarów lasów w Europie jest wyjątkowy. W porównaniu z okresem 2006–2024, pożarów jest więcej, a spaleniu ulegają stosunkowo większe obszary. Na przykład, w południowej Francji na początku sierpnia wybuchł najbardziej niszczycielski pożar w kraju od ponad 70 lat. Naukowcy są zaniepokojeni. Rozwiązania techniczne, takie jak kamery, systemy monitoringu wspomagane sztuczną inteligencją, a ostatnio także technologia satelitarna, pomagają we wczesnym wykrywaniu pożarów i ich szybkim opanowaniu. To pokazuje, że jako społeczeństwo potrafimy dostosować się do sytuacji. Być może zbliżamy się jednak do granic możliwości, jakie mamy pod względem technicznym i organizacyjnym – zwłaszcza w Europie Południowej. Dzieje się tak z powodu zmian klimatycznych wywołanych działalnością człowieka, choć nie należy lekceważyć niewłaściwego postępowania miejscowej ludności.

Spowodowane przez człowieka, nasilone przez zmianę klimatu

Większość pożarów w Europie Południowej nie jest spowodowana w sposób naturalny uderzeniami piorunów. Ponad 90% pożarów w krajach śródziemnomorskich, gdzie przyczyna jest znana, jest spowodowanych przez człowieka, czasem celowo, a czasem przypadkowo. W wielu przypadkach do powstania pożaru wystarczy niedopałek papierosa, niedostatecznie ugaszony ogień lub iskra z prac polowych. Zmiany klimatyczne znacząco pogarszają sytuację: temperatury rosną, podczas gdy opady letnie utrzymują się na tym samym poziomie, a nawet maleją w wielu regionach. Nawet przy stałych opadach, rosnące temperatury prowadzą do większego parowania i suchszych lat, co zwiększa ryzyko pożarów. Korzystając z modeli klimatycznych o wysokiej rozdzielczości, zespół badaczy był w stanie wykazać, że ryzyko pożarów znacząco wzrośnie w całej Europie. Im większe globalne ocieplenie, tym częściej będzie występować tzw. pogoda sprzyjająca pożarom. Prognozy są szczególnie jasne dla Europy Południowej: będzie tam znacznie bardziej sucho, lata będą dłuższe, a rośliny będą bardziej narażone na wysychanie – co doprowadzi do powstania większej ilości łatwopalnych materiałów. Gorące, suche wiatry, które podsycają i utrudniają gaszenie pożarów, mogą również występować częściej. Pogoda ma kluczowe znaczenie dla pożarów i nie mamy na nią wpływu.

Ochrona przed pożarami: bezpieczne osiedla

Aby zmniejszyć szkody wyrządzane przez pożary lasów i buszu w przyszłości, badacze proponują kilka rozwiązań. Na przykład, ważne jest, aby domy i wioski na skraju lasów lub łąk były bardziej odporne na ogień. Można to osiągnąć na przykład poprzez stosowanie ognioodpornych materiałów budowlanych lub projektowanie otoczenia w taki sposób, aby płomienie miały mniejsze szanse na rozprzestrzenianie się na budynki. Musimy zachować czujność. Wraz z postępem zmian klimatycznych rośnie również ryzyko wystąpienia ekstremalnych pożarów.