W opublikowanej właśnie analizie („Wielkie rozszerzenie. 20 lat członkostwa Europy Środkowej w UE”) publiczny think-tank podkreśla, że największe korzyści przyniosło krajom Europy Środkowej nie gigantyczne wsparcie finansowe z funduszy unijnych, sięgające łącznie 355 mld euro, lecz otwarcie granic i funkcjonowanie w ramach jednolitego europejskiego rynku. Dzięki temu do krajów naszego regionu napłynęło rekordowo dużo bezpośrednich inwestycji zagranicznych – ich skumulowana wartość wzrosła w okresie 20 lat członkostwa w UE 21-krotnie. Gospodarka Polski i innych krajów została na stałe włączona w globalne w łańcuchy dostaw, osiągając niespotykane wcześniej nigdy poziomu eksportu.
- Wpisanie się Europy Środkowej w unijne łańcuchy dostaw przyniosło napływ inwestycji zagranicznych i doprowadziło do pięciokrotnego wzrostu wartości eksportu towarowego oraz zwiększyło poziom jego zaawansowania. Integracja z UE stworzyła z Europy Środkowej centrum eksportowe. Chociaż większość produktów i usług była dostarczana do UE, niemal połowa wartości dodanej trafiała ostatecznie – także dzięki pośredniemu eksportowi – na rynki całego świata – komentuje Marek Wąsiński, kierownik zespołu gospodarki światowej PIE.
Główny wniosek z raportu PIE na przyszłość brzmi: „Region potrzebuje dalszego niwelowania różnic rozwojowych, przede wszystkim w zwiększaniu innowacyjności oraz poprawie jakości życia i edukacji”.
Tak zmieniła się Polska i Europa Środkowa dzięki UE. Kluczowe liczby
Według analiz PIE, realny PKB per capita według parytetu siły nabywczej (PPP) Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier (UE-8) jest o 27 proc. większy niż byłby, gdyby państwa Europy Środkowej nie weszły do UE i rozwijały się poza nią. Największą różnicę między oboma scenariuszami widać po roku 2014 (czyli po globalnym kryzysie finansowym).
/>
Spośród państw Europy Środkowej liderami wzrostu były w latach 2004 – 2022 Polska, Słowacja i Litwa. Najmniejsze korzyści przyniosło członkostwo Słowenii i Czechom, które już przed akcesją cechował relatywnie wysoki poziom rozwoju. Średnioroczny wzrost PKB per capita PPP w latach 2004–2022 wyniósł 4,2 proc. i był o 1,7 pkt. proc. wyższy, niż gdyby Polska starała się rozwijać poza UE. W przypadku, gdyby pozostała poza UE, polski standard życia mierzony PKB per capita byłby obecnie na poziomie między 2014 r. a 2015 r.
Ponadto:
- udział ośmiu państw, które w 2004 r. weszły do UE (dalej UE-8), w gospodarce unijnej zwiększył się z 6 do 8,5 proc.
- wartość eksportu państw UE-8 w latach 2008–2022 wzrosła pięciokrotnie
- od 2004 r. o 29 pkt. proc. zmalało zagrożenie ubóstwem w Polsce
- bezrobocie na terenach wiejskich UE-8 spadło do 4,1 proc. (wcześniej było dwucyfrowe)
- państwa UE-8 zredukowały w latach 1990-2022 emisję gazów cieplarnianych o 34 proc.
- (o 3 pkt. proc. więcej niż w całej UE)
- wartość dodana generowana w sektorze usług cyfrowych w państwach Europy Środkowej w latach 2008–2021 wzrosła dwukrotnie
Eksperci PIE podkreślają, że wzrosła złożoność eksportu i zaawansowanie technologiczne produktów wytwarzanych w Polsce i innych krajach UE-8. Awans mógłby być jednak bardziej znaczący – barierą są niewystarczające postępy w innowacyjności i niski udział w badaniach naukowych: zaledwie 5 proc. środków z Funduszy Europejskich z tego obszaru trafiło do państw Europy Środkowej. Ponadto w każdym z ośmiu państw regionu odsetek absolwentów kluczowych dla rozwoju kierunków ścisłych STEM (nauka, technologie, inżynieria, matematyka) był w 2022 r. niższy niż średnio wśród wszystkich 27 państw członkowskich.
Jak sukces gospodarczy Europy Środkowej przekłada się na poziom życia
PIE zwraca uwagę, że we wszystkich ośmiu państwach regionu znacząco wzrosły wartości wskaźników mierzących jakość życia. Dotyczy to m.in. dochodu na mieszkańca, oczekiwanej długości życia oraz ilości lat przeznaczanych na edukację. Najwyższy poziom wskaźnika HDI wśród krajów UE-8 ma obecnie Słowenia (23. miejsce na świecie), zaś najniższy Węgry (46. miejsce). Wartość HDI dla Polski wyniosła 0,875, co daje jej 34. miejsce spośród 191 ocenianych państw świata.
/>
Zagrożenie ubóstwem zmalało poniżej średniej unijnej w pięciu z ośmiu analizowanych państw członkowskich, a percepcja korupcji zmalała wszędzie poza Węgrami i Słowenią. Poprawił się poziom życia na wsi. Mimo to nasz region wciąż odstaje od Zachodu pod względem nakładów na ochronę zdrowia oraz badania i rozwój.
Transformacja energetyczna w Polsce i Europie Środkowej
W latach 2004–2022 udział odnawialnych źródeł energii w końcowym zużyciu energii w Polsce wzrósł 2,5-krotnie i osiągnął wartość 16,9 proc., z kolei udział OZE w produkcji energii elektrycznej w 2022 r. wyniósł 21 proc., co stanowi ponad 10-krotny wzrost w porównaniu z 2004 r. i jest tylko nieznacznie niższy niż średni wskaźnik dla UE (23 proc.).
/>
Jak czytamy w raporcie PIE, efektem transformacji sektora energetycznego i ciepłownictwa oraz transportu jest znacząca poprawa jakości powietrza. Zanieczyszczenie powietrza w UE pyłami PM2,5 w latach 2005–2021 spadło o 28 proc., tlenkami azotu 47 proc., tlenkami siarki 80 proc. W państwach UE-8 zanieczyszczenie pyłami PM2,5 spadło o 31 proc., tlenkami azotu o 15 proc. a tlenkami siarki o 51 proc. Zmniejszyła się dzięki temu liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza.