/>
Komornicy wszczynając postępowanie egzekucyjne i dokonując zajęcia w swoich dokumentach powołują się na trzy podstawy prawne: art. 896 Kodeksu postępowania cywilnego („kpc”), art. 910 kpc i art. 9118 kpc.
Przepis art. 896 kpc odnosi się do egzekucji z wierzytelności. Taka podstawa prawna wydaje się być zasadną, z uwagi na fakt, że dłużnik ma do funduszu wierzytelność z tytułu środków, które może uzyskać w przypadku złożenia zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa. Równie zasadne wydaje się egzekwowanie jednostek uczestnictwa na podstawie art. 910 kpc, który dotyczy egzekucji z innych praw majątkowych. W tym przypadku nie ma wątpliwości, że jednostka uczestnictwa zgodnie z ustawą o funduszach inwestycyjnych reprezentuje prawa majątkowe uczestników. O tyle zatem, o ile słuszne jest dokonywanie zajęć przez komorników na podstawie dwóch pierwszych przytoczonych podstaw prawnych, o tyle trudno zgodzić się z podejściem, w którym do egzekucji z rejestrów stosuje się art. 9118 kpc.
Art. 9118 kpc dotyczy egzekucji z instrumentów finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub innym rachunku.
Rachunek papierów wartościowych to rachunek prowadzony wyłącznie przez podmioty kwalifikowane, wyliczone w tym przepisie enumeratywnie (w praktyce są to głównie firmy inwestycyjne i banki powiernicze). Rejestr uczestników funduszu prowadzony przez fundusz inwestycyjny w trybie art. 86 ustawy o funduszach inwestycyjnych, nie jest rachunkiem papierów wartościowych pomimo że wykazuje szereg podobieństw do rachunku papierów wartościowych. Dane zawarte w rejestrze, podobnie jak na rachunku papierów wartościowych, dotyczą jednostek uczestnictwa, w tym określają m.in. liczbę jednostek należących do uczestnika, liczbę, datę i cenę nabycia jednostek oraz pozwalają na identyfikację uczestników funduszu. Te podobieństwa nie zmieniają jednak faktu, że rejestr uczestników nie może być kwalifikowany jako rachunek papierów wartościowych.
Nie powinno się go także utożsamiać z „innym rachunkiem”. Z uwagi na brak definicji pojęcia „inny rachunek” rodzi się pytanie, czy można za taki uznać rejestr uczestników funduszu? Wykładnia przepisu art. 9118 kpc wskazuje, że funkcja „innego rachunku” w egzekucji jest taka sama, jaką pełni rachunek papierów wartościowych. Dlatego ze względu na charakter prawny zapisu na „innym rachunku” i związany z nim mechanizm zawierania transakcji instrumentami finansowymi (wykonywanie zleceń nabycia lub zbycia znajdujących się na nim instrumentów finansowych) nie można odnosić tego pojęcia do rejestru uczestników funduszu, ponieważ ma on odmienny charakter i pełni inne funkcje.
Warto podkreślić, że rejestr uczestników funduszu, w przeciwieństwie do rachunku papierów wartościowych, nie jest powiązany z rachunkiem prowadzonym przez fundusz, na którym byłyby zgromadzone środki pieniężne uczestnika pochodzące z wpłat na nabycie jednostek uczestnictwa bądź z umorzenia jednostek na podstawie składanych przez uczestnika zleceń odkupienia. Taka konstrukcja prawna ma miejsce w przypadku rachunku papierów wartościowych/innego rachunku, wskazanych w art. 9118 kpc, co skutkuje również określoną sekwencją czynności podejmowanych na podstawie tego artykułu zmierzających do pokrycia egzekwowanego roszczenia. I tak, w pierwszej kolejności zajęciu podlegają sumy pieniężne zgromadzone na rachunku pieniężnym dłużnika a dopiero, gdy owe środki są niewystarczające – dokonuje się zaspokojenia ze zdeponowanych na rachunku papierów wartościowych instrumentów finansowych. Skoro w przypadku rejestru uczestników nie mamy do czynienia z powiązaniem tegoż rejestru z określonym rachunkiem pieniężnym, niemożliwym będzie zastosowanie wskazanej w przepisie sekwencji czynności.
Należy również zwrócić uwagę, iż w odniesieniu do egzekucji z jednostek uczestnictwa nie ma możliwości zastosowania art. 9118 kpc w części, w której przepis ten przyznaje wierzycielowi możliwość złożenia zlecenia sprzedaży (w omawianym przypadku odkupienia) wybranych przez wierzyciela instrumentów finansowych (jednostek uczestnictwa). Umorzenie jednostek uczestnictwa w funduszu następuje bowiem nie na podstawie dyspozycji uczestnika wskazującej, które jednostki maja być przedmiotem umorzenia, ale według przyjętej przez fundusz metody umorzenia (HIFO/FIFO/LIFO).
Podsumowując, skoro rejestr uczestników nie jest rachunkiem papierów wartościowych ani innym rachunkiem, o którym mowa w art. 9118 kpc, skoro z rejestrem tym nie jest związany rachunek pieniężny, co wyłącza możliwość realizacji sekwencji czynności egzekucyjnych określonych w tym przepisie, a dodatkowo wierzyciel nie ma uprawnienia do wskazywania, które z jednostek uczestnictwa zapisanych w rejestrze mają podlegać umorzeniu celem zaspokojenia egzekwowanego roszczenia, zastosowanie nawet „per analogiam” przepisu art. 9118 kpc do egzekucji z jednostek uczestnictwa wydaje się być bezprzedmiotowe.
Bogumiła Misiuro – prawnik w PKO BP Finat sp. z o.o.
Artykuły z serii "Ekspert PKO BP Finat radzi":
Skuteczne podpowierzenie przetwarzania danych osobowych
Nowa forma czynności prawnych – forma dokumentowa
Słów kilka o amerykańskiej ustawie FATCA
Fundusze parasolowe, a podatek
Jak obliczyć podatek od zysków z funduszy inwestycyjnych
Jak działa suwak, czyli 10 lat przed emeryturą
Fundusze inwestycyjne i produkty alokowane
Egzekucja jednostek uczestnictwa
IV Dyrektywa AML
/>