Szkoła dla dziecka niepełnosprawnego. Kto decyduje? Gmina czy rodzic?

Obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki dla uczniów niepełnosprawnych do najbliższej szkoły, zgodnie z Prawem oświatowym. Dotyczy to szkół podstawowych i ponadpodstawowych (dla uczniów z niepełnosprawnością ruchową, afazją lub niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym). Gmina może zorganizować transport we własnym zakresie lub zwrócić rodzicom koszty przejazdu na podstawie zawartej umowy.

Spór o pojęcie „najbliższej szkoły”

Kluczowe dla sporów między rodzicami a gminami jest pojęcie „najbliższej szkoły”. Orzecznictwo sądowo-administracyjne wielokrotnie podkreślało, że nie chodzi tylko o placówkę położoną w najbliższej odległości geograficznej, ale o taką, która spełnia kryteria określone w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Rodzice mają prawo wyboru szkoły, która ich zdaniem jest najlepsza dla dziecka, nawet jeśli znajduje się poza terenem gminy. Jednak gminy bronią się, argumentując, że są zobowiązane do racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi.

Przekazywanie pieniędzy na potrzeby oświatowe do innych gmin to duże obciążenie dla lokalnego budżetu. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, gmina nie musi finansować transportu do szkoły poza swoim terenem, jeśli w jej granicach istnieje inna, która spełnia warunki orzeczenia o kształceniu specjalnym. Sąd podkreślił, że choć rodzice mają prawo wyboru, to obowiązek gminy dotyczy placówki „najbliższej” w rozumieniu ustawy.

Obowiązki gminy i prawa rodziców dzieci z niepełnosprawnościami

Zgodnie z wyrokiem NSA, gmina ma dwa alternatywne sposoby spełnienia swojego obowiązku: zapewnienie dowozu lub zwrot kosztów. Wybór formy wsparcia należy jednak do rodziców. Gmina nie może narzucić im transportu, jeśli wolą oni samodzielnie dowozić dziecko i ubiegać się o zwrot kosztów.

WSA w Poznaniu wyjaśnił również, że przy rozpatrywaniu wniosku o zwrot kosztów gmina musi najpierw ustalić, czy w jej obrębie znajduje się jakakolwiek szkoła zdolna do realizacji zaleceń z orzeczenia. W tym celu organ musi zwrócić się do dyrektorów szkół z zapytaniem, udostępniając im zanonimizowane orzeczenie. Dopiero po takiej weryfikacji może odmówić wnioskowi rodziców, jeśli na terenie gminy istnieje odpowiednia placówka.

Szkoła poza gminą też może być „najbliższa”

Co jednak, gdy żadna szkoła w gminie nie spełnia wymagań? NSA w wyroku z 3 lipca 2025 r. wyjaśnił, że „najbliższa” może być także placówka w innej gminie, a nawet powiecie lub województwie. Warunkiem jest, aby w najbliższej odległości geograficznej nie było placówki, która zapewniałaby realizację wszystkich zaleceń zawartych w orzeczeniu. Sąd zwrócił jednak uwagę na istotny szczegół: gmina nie powinna finansować dojazdu do szkoły, która oferuje jedynie zajęcia rehabilitacji ruchowej. Takie świadczenia są formą pomocy medycznej i nie należą do systemu oświaty. Finansowanie takich dojazdów byłoby sprzeczne z przepisami Prawa oświatowego i stanowiłoby niegospodarność.

Wniosek jest jasny: obowiązek gminy dotyczy wsparcia niezbędnej edukacji, a nie tej najlepszej z możliwych.