Eksperci mówią wprost: obecny model rozwoju Polski się wyczerpuje. Czego teraz potrzebujemy? [RAPORT]

Dotychczasowy model rozwoju Polski

"Dotychczasowy model rozwoju Polski opierał się na niskich kosztach pracy i dobrze wykształconych pracownikach, na napływie kapitału i innowacji z zagranicy oraz na postępującej integracji z Unią Europejską. Wiele wskazuje na to, że ten model się powoli wyczerpuje" - napisano w raporcie "Inwestycje jako fundament nowego modelu rozwoju Polski".

Potrzebujemy inwestycji

"Polska potrzebuje inwestycji, które umożliwią jej utrzymanie konkurencyjności i wprowadzą gospodarkę na kolejny etap rozwoju - te inwestycje to nie tylko duże projekty infrastrukturalne, ale również inwestycje podwyższonego ryzyka (rozumiane przede wszystkim jako inwestycje w rozwój zaawansowanych technologii, cyfryzację lub dynamiczny wzrost i ekspansję), które dają szansę na stworzenie w kraju wysoce innowacyjnych, a przez to zyskownych przedsiębiorstw" - dodano.

Jak wskazują autorzy opracowania, choć ponad 70 proc. przedsiębiorstw w 2024 r. podjęło jakieś działania inwestycyjne, stopa inwestycji polskich firm od dekady się obniża - odsetek inwestujących przedsiębiorców jest w Polsce wyraźnie niższy niż w większości państw Unii Europejskiej.

"W 2024 r. 96 proc. przedsiębiorstw w Polsce finansowało inwestycje ze środków własnych, a tylko 38 proc. sięgało po kredyt i pożyczki. To potwierdza awersję do sięgania po zewnętrzne finansowanie dłużne. Jak wynika z badania PIE, brak potrzeby inwestowania jest często powiązany z brakiem motywacji i wiedzy. Potrzebne są działania zwiększające zainteresowanie przedsiębiorców zewnętrznymi źródłami finansowania" - napisano.

"Ważna jest nie tylko komunikacja i promocja, ale też taka konstrukcja instrumentów finansowych, która zminimalizuje subiektywne obawy przedsiębiorców wynikające z obciążenia długiem" - dodano.

Z raportu wynika, że blisko 58 proc. przebadanych firm podejmuje działania, które pozwalają ocenić je jako ukierunkowane na rozwój.

"Około 10 proc. firm, których postawa i działania sugerują nastawienie na rozwój, nie podjęło jednak w 2024 r. żadnej działalności inwestycyjnej ze względu na brak kapitału bądź finansowania. Oznacza to, że niski zasób kapitału własnego i utrudniony dostęp do finansowania są istotnymi barierami dla części perspektywicznych przedsiębiorców" - napisano w raporcie.

Inwestycje infrastrukturalne

Jak zaznacza BGK i PIE, do sfinansowania inwestycji infrastrukturalnych o charakterze strategicznym konieczna będzie mobilizacja kapitału prywatnego.

"Wynika to między innymi z istniejących wyzwań fiskalnych oraz perspektywy ograniczenia dostępności środków unijnych. Konieczny jest rozwój funduszy infrastrukturalnych oraz wspieranie aktywności funduszy emerytalnych i firm ubezpieczeniowych" - napisano.

Podwyżka podatków

"Istnieje też konieczność wprowadzenia zmian zwiększających dochody podatkowe państwa. Badania wskazują, że zmiany w tym zakresie mogą spotkać się z akceptacją społeczną, jeżeli będą odpowiednio uzasadnione i wprowadzone w konkretnych celach" - dodano.

Rozwój rynku kapitałowego

Autorzy raportu wskazują, że Polska musi też nadrobić dystans, jaki dzieli ją od państw Europy Zachodniej pod względem rozwoju rynku kapitałowego, w tym funduszy VC i PE, które są kluczowe dla finansowania wzrostu firm.

"Z szacunków Deloitte wynika, że luka kapitałowa w zakresie inwestycji VC pomiędzy Polską i Francją wynosi 0,5-2,2 mld zł – o tyle większa powinna być wartość transakcji realizowanych w Polsce każdego roku, żeby nasz rynek VC miał skalę porównywalną do tej obserwowanej we Francji" - napisano.

"Różnica pomiędzy polskim i amerykańskim rynkiem VC sięga z kolei 17,4-19,1 mld zł w ujęciu rocznym. Jeżeli te szacunki rozciągniemy na całą działalność funduszy PE, to luka pomiędzy Polską i Europą wynosi około 14,5 mld zł niezrealizowanych inwestycji rocznie" - dodano.

Jak zaznaczono, na polskim rynku inwestycji kapitałowych obecny jest przede wszystkim prywatny kapitał zagraniczny (odpowiada za 49 proc. transakcji zrealizowanych w 2024 r. na rynku VC) oraz środki publiczne zarządzane przez PFR Ventures, Vinci, NCBR i spółki Skarbu Państwa (około 30 proc.).

Wykorzystanie środków z II i III filara systemu emerytalnego

"Aktywa zgromadzone w ramach II i III filara systemu emerytalnego nie są obecnie wykorzystywane do finansowania inwestycji funduszy PE. Gdyby jednak zaangażować te środki w stopniu, w jakim są one wykorzystywane w Europie Zachodniej, to pozwoliłoby to pokryć jedynie 4,2 proc. luki dzielącej polski rynek PE od średniej europejskiej" - oceniają autorzy raportu.

W raporcie BGK i PIE wskazują, że konieczność rozwoju rynku kapitałowego jest problemem, który dotyczy całej Europy, a Polska wypada niekorzystnie na tle regionu.

"Słabość Europy wynika natomiast z rozdrobnienia rynku finansowego i mnogości porządków prawnych obowiązujących na kontynencie. Efektywna realizacja koniecznych inwestycji szybko rosnących firm wymaga więc nie tylko wzmocnienia kapitałowego krajowych funduszy VC i PE, ale też utworzenia konkurencyjnego rynku kapitałowego w Unii Europejskiej (wraca pomysł stworzenia jednolitego rynku kapitałowego)" - napisano.

Aktywa finansowe polskich gospodarstw domowych

"Aktywa finansowe polskich gospodarstw domowych stanowiły w 2024 r. około 93 proc. PKB, a aktywa finansowe polskich przedsiębiorców zaledwie 41 proc. PKB. Wartości przeciętne dla Unii Europejskiej były istotnie wyższe (odpowiednio 214 i 140 proc. PKB). Dodatkowo, dużą część polskich aktywów stanowią gotówka i depozyty. Polacy utrzymują również dużą część swojego majątku na rynku nieruchomości. Kapitał zgromadzony w tego typu aktywach trudno wykorzystać do finansowania inwestycji o podwyższonym ryzyku" - dodano.

Sektor bankowy

Autorzy raportu zwracają uwagę, że polski sektor bankowy jest stosunkowo niewielki w porównaniu do takich państw jak Niemcy, Hiszpania, czy Finlandia.

"Dodatkowo, tradycyjna działalność bankowa nie odpowiada specyfice inwestycji rozwojowych, których potrzebuje polska gospodarka. Rośnie za to rola krajowych i międzynarodowych instytucji rozwoju. Instytucje te są coraz skuteczniejsze w mobilizowaniu kapitału prywatnego do współfinansowania inwestycji infrastrukturalnych (np. energetycznych), tworzą też rozwiązania wspierające szybko rosnące firmy, a dodatkowo obniżają ryzyko i uwiarygodniają projekty inwestycyjne oraz fundusze VC i PE, w które angażują się bezpośrednio jako inwestorzy" - napisano.

Program Innovate Poland

"Program Innovate Poland wpisuje się w te ramy – poprzez zaangażowanie środków instytucji publicznych (PFR, BGK i EFI) i spółki Skarbu Państwa (PZU) dynamizuje rozwoju polskiego rynku inwestycji kapitałowych" - dodano.

W ocenie BGK i PIE, kluczowe jest zwiększenie możliwości finansowania koniecznych inwestycji poprzez wejścia kapitałowe.

"W tym kontekście w krótkim okresie istotna będzie rola instytucji rozwoju, ale w dłuższym kluczowe będzie zwiększenie możliwości przesuwania oszczędności i zasobów w tym kierunku" - napisano w raporcie.

"Biorąc pod uwagę charakterystykę poszczególnych źródeł kapitału (środki budżetowe i unijne, prywatne aktywa finansowe, instytucje rozwoju i inwestorzy zagraniczni), możliwość ich wykorzystania do długofalowego finansowania niezbędnych inwestycji jest obecnie ograniczona. Konieczne jest stworzenie odpowiednich zachęt skłaniających gospodarstwa domowe i przedsiębiorców do podniesienia stopy oszczędności oraz lokowania zgromadzonego kapitału w instrumentach rynku kapitałowego" - dodano.