Przed zmianami MEN - lekcje religii były dobrowolne, ale oceniane i wliczane do średniej ocen

Dotychczas ocena z religii lub etyki była umieszczana na świadectwie i wliczana do średniej ocen, wpływając na przyznanie świadectwa z wyróżnieniem. Choć nie miała wpływu na promocję do następnej klasy, była elementem końcowej klasyfikacji. Zgodnie z art. 12 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, nauka religii w publicznych przedszkolach i szkołach podstawowych organizowana jest na życzenie rodziców, a w szkołach ponadpodstawowych – rodziców lub pełnoletnich uczniów. Oświadczenie rodziców składane jest pisemnie i nie wymaga corocznego ponawiania, chyba że decyzja zostanie zmieniona. Uczniowie mogą również wybrać etykę, a szkoła – na ich życzenie – ma obowiązek ją zorganizować (z wyjątkiem przedszkoli).

Ważne

Uczestnictwo w religii lub etyce nie jest obowiązkowe. Uczniom nieuczestniczącym w tych zajęciach szkoła musi zapewnić opiekę lub zajęcia wychowawcze. Żadne dziecko nie może być dyskryminowane z powodu uczestnictwa (lub jego braku) w tych lekcjach.

Minister Edukacji Narodowej – Barbara Nowacka postanowiła jednak to zmienić

Na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r., od 1 września 2024 r. ocena z religii (lub etyki) nie jest już wliczana do średniej ocen. Pozostałe zasady pozostały jednak bez zmian:

  • uczeń otrzymuje ocenę według obowiązującej skali,
  • ocena znajduje się na świadectwie po ocenie z zachowania,
  • nie wskazuje się, z jakiego wyznania lub etyki pochodzi,
  • ocena nie wpływa na promocję do kolejnej klasy.

Zmianie uległy również zasady organizowania lekcji religii. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji z 26 lipca 2024 r., zajęcia religii i etyki mogą być organizowane w grupach międzyoddziałowych (w przedszkolach i szkołach) lub międzyklasowych (w szkołach), jeśli uczestnictwo zadeklaruje co najmniej siedmioro uczniów z danego oddziału lub klasy. Wprowadzono również ograniczenia:

  • łączenie grup: możliwe tylko w ramach trzech przedziałów wiekowych – klasy I–III, IV–VI, VII–VIII. Uczeń z klasy VIII nie może być łączony z uczniem z klasy I;
  • liczebność grup: maksymalnie 25 dzieci w grupach przedszkolnych oraz w klasach I–III, i 28 uczniów w grupach szkolnych międzyoddziałowych lub międzyklasowych.

Powrót oceny z religii do świadectwa – z jakich powodów?

Wszystko zaczęło się od zaskarżenia do Trybunału Konstytucyjnego przepisów wprowadzających wyżej wymienione zmiany. Wnioskodawcy zgłosili szereg zastrzeżeń.

Pierwszy zarzut dotyczył konstytucyjności rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r., które uchyliło możliwość wliczania oceny z religii do średniej ocen (§ 1 pkt 2 i 3). Wnioskodawcy określili te zmiany jako „radykalne” i argumentowali, że obniżają one rangę przedmiotu w oczach uczniów i rodziców, co może prowadzić do spadku motywacji do uczestnictwa w zajęciach. Podkreślali, że lekcje religii nie ograniczają się do przekazywania wiedzy, lecz służą także kształtowaniu wartości moralnych. Ich zdaniem, rozporządzenie narusza konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, gwarantowane przez Konstytucję RP oraz konkordat.

Kolejny zarzut dotyczył rozporządzenia z 26 lipca 2024 r., zmieniającego zasady organizacji nauki religii. Wnioskodawcy uznali je za niekonstytucyjne i wskazali, że jego postanowienia powinny być uzgadniane z Kościołem katolickim. Szczególne wątpliwości wzbudził § 1 nowego rozporządzenia, który od 1 września 2024 r. uzależnia organizację lekcji religii od udziału co najmniej siedmiorga uczniów z danego oddziału. Zdaniem wnioskodawców, taki zapis może prowadzić do faktycznej eliminacji religii ze szkół, nawet wbrew woli uczniów i rodziców.

Dodatkowe kontrowersje wywołała możliwość łączenia klas w trzech grupach wiekowych (I–III, IV–VI, VII–VIII), co – według wnioskodawców – uniemożliwia realizację programu nauczania. W ich ocenie nowe przepisy dają szkołom nadmierną swobodę w ograniczaniu nauki religii, co może prowadzić do jej marginalizacji oraz redukcji etatów nauczycieli tego przedmiotu. W efekcie nauczanie religii w szkołach publicznych może stać się iluzoryczne.

Zaskarżone przepisy i podstawy prawne wniosku do Trybunału Konstytucyjnego

Biorąc pod uwagę powyższe uzasadnienie, wnioskodawcy wnieśli o zbadanie zgodności z Konstytucją RP oraz innymi aktami prawnymi następujących przepisów:

1. § 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 22 marca 2024 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych –w zakresie, w jakim:

  • wyłączają ocenę z religii z obliczania średniej ocen ucznia,
  • zostały wydane bez uzgodnienia i porozumienia z Konferencją Episkopatu Polski

z art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r., a także z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

2. Rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach – w zakresie, w jakim:

  • zostało wydane bez uzgodnienia i porozumienia z Konferencją Episkopatu Polski

z art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu, a także z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

3. § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. – w zakresie, w jakim:

  • uzależnia organizację lekcji religii od zgłoszenia się co najmniej siedmiu uczniów z danego oddziału lub klasy,
  • dopuszcza tworzenie międzyoddziałowych grup obejmujących dzieci w różnym wieku

z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP, w związku z art. 53 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, oraz art. 12 ust. 1 i 2 Konkordatu z dnia 28 lipca 1993 r.

Trybunał Konstytucyjny ogłasza wyrok dotyczący nauki religii w przedszkolach i szkołach - przepisy niezgodne z Konstytucją

Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu powyższego wniosku, jednogłośnie orzekł o niezgodności z Konstytucją § 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r.1 – w zakresie, w jakim:

  • wyłącza ocenę z religii z obliczania średniej ocen ucznia,
  • został wydany bez uzgodnienia z Konferencją Episkopatu Polski.

Trybunał uznał, że przepisy te naruszają:

  • art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP,
  • art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu z 1993 r.,
  • art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty.

W pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone.

Trybunał przypomniał, że rozporządzenie z 26 lipca 2024 r. zostało już uznane za niekonstytucyjne w innej sprawie2 dlatego związane z nim zarzuty uznał za bezprzedmiotowe.

W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, że wyłączenie oceny z religii ze średniej ocen stanowi ingerencję w organizację nauki religii, a więc wymagało formalnego porozumienia z Kościołami i związkami wyznaniowymi. Brak takiego uzgodnienia stanowił naruszenie przepisów konstytucyjnych, konkordatowych i ustawowych. Ocena z religii – zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem – jest integralną częścią tego przedmiotu w systemie oświaty.

Podkreślono również, że mimo przeprowadzonych konsultacji publicznych i negatywnych opinii Kościoła katolickiego oraz innych związków wyznaniowych, Minister Edukacji nie zawarł wymaganego porozumienia. Konsultacje nie mogą zastąpić formalnego uzgodnienia, którego wymaga prawo.

Ważne

Według Trybunału Konstytucyjnego wyrok ma moc powszechnie obowiązującą i jest ostateczny. Z chwilą jego ogłoszenia na sali rozpraw, zakwestionowane przepisy utraciły domniemanie konstytucyjności i zostały wyeliminowane z obrotu prawnego.

Minister edukacji odmawia udziału w postępowaniu i stawia zarzuty wobec Trybunału

Minister Edukacji Barbara Nowacka, w piśmie z 21 października 2024 r., odmówiła przedstawienia stanowiska w toczącym się postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, powołując się na uchwałę Sejmu RP z 6 marca 2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego z lat 2015–2023.

W uzasadnieniu stwierdzono, że działalność Trybunału narusza Konstytucję RP oraz przepisy prawa w stopniu uniemożliwiającym mu pełnienie ustrojowych funkcji, w tym kontroli konstytucyjności prawa i ochrony praw obywatelskich. W szczególności wskazano, że:

  • Skład Trybunału zawiera osoby nielegalnie powołane, tzw. „sędziów dublerów”, co skutkuje jego niezdolnością do wykonywania zadań określonych w art. 188 i 189 Konstytucji.
  • Funkcję Prezesa Trybunału pełni osoba, której kadencja wygasła 21 grudnia 2022 r., co podważa legalność kierowania jego pracami.
  • Komisja Europejska uznała 15 lutego 2023 r., że Trybunał nie spełnia kryteriów niezależnego sądu w rozumieniu art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej, wszczynając wobec Polski postępowanie naruszeniowe.

W ocenie Ministra, decyzje procesowe wydawane przez obecny skład Trybunału nie mają odpowiedniego umocowania prawnego, a ich uznanie przez organy administracji państwowej byłoby sprzeczne z zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji RP). W związku z tym – podobnie jak w przypadku innych orzeczeń Trybunału – także to nie zostanie opublikowane przez Sejm i nie będzie traktowane jako obowiązujące.

Na samym końcu pozostaje uczeń który spory polityczne odczuwa na własnej skórze

Chaos – to słowo najlepiej oddaje obecną sytuację uczniów pod koniec roku szkolnego. Przez cały rok żyli w przekonaniu, że ocena z religii nie będzie wpływać na końcową średnią ocen. Dla wielu uczniów ta średnia ma ogromne znaczenie – decyduje o otrzymaniu świadectwa z wyróżnieniem, na które ciężko pracowali.

Średnia ocen może również przesądzać o przyznaniu stypendium lub innych form wyróżnienia. Co więcej, ma istotne znaczenie przy rekrutacji do wymarzonej szkoły – szczególnie tych z czołówki rankingów, które z powodu ograniczonej liczby miejsc mogą sobie pozwolić na wybór najlepszych kandydatów.

Logicznym jest, że jeśli z danego przedmiotu nie jesteśmy oceniani, podchodzimy do niego z mniejszym zaangażowaniem. Obecnie uczniowie pozostają w stanie niepewności – ich sytuacja zależy teraz od decyzji dyrektora szkoły, a ta może być podyktowana jego światopoglądem lub sympatiami politycznymi.

W sprawie uczniów interweniuję Rzecznik Praw Dziecka

O informację w sprawie czy w bieżącym roku szkolnym ocena z religii powinna być wliczana do średniej ocen ucznia zwróciła się Rzeczniczka Praw Dziecka do Ministry Edukacji.3 W swoim wystąpieniu RPD powołała się na niepewność prawną, jaka powstała po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 maja 2025 r. (sygn. U 11/24), w którym uznano, że wyłączenie oceny z religii ze średniej ocen jest niezgodne z Konstytucją oraz Konkordatem. Ponieważ wyrok nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, pojawiły się wątpliwości co do jego mocy obowiązującej, a tym samym – co do obowiązujących zasad oceniania. Rzeczniczka podkreśliła, że średnia ocen ma wpływ m.in. na:

  • przyznanie świadectwa z wyróżnieniem,
  • możliwość uzyskania stypendium (na podstawie art. 90g ustawy o systemie oświaty),
  • wynik postępowania rekrutacyjnego do szkół ponadpodstawowych – gdzie za świadectwo z wyróżnieniem przyznaje się dodatkowe punkty.

W związku z tym RPD zaapelowała, by Ministerstwo Edukacji, we współpracy z organami nadzoru pedagogicznego, przekazało dyrektorom szkół jednoznaczną informację, czy ocena z religii powinna być wliczana do średniej ocen w bieżącym roku szkolnym. Podkreślono również pilność sprawy, w związku ze zbliżającą się roczną klasyfikacją uczniów i wystawianiem świadectw. Pozostaje czekać na odpowiedź MEN.

Ocena z religii wliczona do średniej? Komunikat MEN

W odpowiedzi na apel RPD - Ministerstwo Edukacji Narodowej przypomniało, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji z dnia 22 marca 2024 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. poz. 438) od roku szkolnego 2024/2025 oceny klasyfikacyjne z religii i etyki nie są wliczane do średniej rocznych i końcowych ocen klasyfikacyjnych.

Wymienione rozporządzenie zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP, zgodnie z zasadami ogłaszania aktów normatywnych i nadal obowiązuje, ponieważ nie ogłoszono w tym dzienniku urzędowym innego aktu normatywnego albo orzeczenia skutkującego utratą jego mocy obowiązującej.

1TK z dnia 22 maja 2025 r. sygn. U 11/24

2TK z dnia 27 listopada 2024 r. sygn. U 10/24

3Wystąpienie generalne do Ministry Edukacji z 4 czerwca 2025 r. ZEW.420.25.2025.ŁK

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 750)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14.04.1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 983)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22.02.2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2572)

Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 22.03.2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2024 r., poz. 438)

Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 26.07.2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. z 2024 r., poz. 1158)