Chaos pod koniec roku szkolnego: uczniowie pozbawieni stypendiów, świadectw z wyróżnieniem i z zamkniętą drogą do wymarzonej szkoły [komunikat MEN]

Przed zmianami MEN - lekcje religii były dobrowolne, ale oceniane i wliczane do średniej ocen

Dotychczas ocena z religii lub etyki była umieszczana na świadectwie i wliczana do średniej ocen, wpływając na przyznanie świadectwa z wyróżnieniem. Choć nie miała wpływu na promocję do następnej klasy, była elementem końcowej klasyfikacji. Zgodnie z art. 12 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty, nauka religii w publicznych przedszkolach i szkołach podstawowych organizowana jest na życzenie rodziców, a w szkołach ponadpodstawowych – rodziców lub pełnoletnich uczniów. Oświadczenie rodziców składane jest pisemnie i nie wymaga corocznego ponawiania, chyba że decyzja zostanie zmieniona. Uczniowie mogą również wybrać etykę, a szkoła – na ich życzenie – ma obowiązek ją zorganizować (z wyjątkiem przedszkoli).

Minister Edukacji Narodowej – Barbara Nowacka postanowiła jednak to zmienić

Na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r., od 1 września 2024 r. ocena z religii (lub etyki) nie jest już wliczana do średniej ocen. Pozostałe zasady pozostały jednak bez zmian:

• uczeń otrzymuje ocenę według obowiązującej skali,
• ocena znajduje się na świadectwie po ocenie z zachowania,
• nie wskazuje się, z jakiego wyznania lub etyki pochodzi,
• ocena nie wpływa na promocję do kolejnej klasy.

Zmianie uległy również zasady organizowania lekcji religii. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji z 26 lipca 2024 r., zajęcia religii i etyki mogą być organizowane w grupach międzyoddziałowych (w przedszkolach i szkołach) lub międzyklasowych (w szkołach), jeśli uczestnictwo zadeklaruje co najmniej siedmioro uczniów z danego oddziału lub klasy. Wprowadzono również ograniczenia:

• łączenie grup: możliwe tylko w ramach trzech przedziałów wiekowych – klasy I–III, IV–VI, VII–VIII. Uczeń z klasy VIII nie może być łączony z uczniem z klasy I;
• liczebność grup: maksymalnie 25 dzieci w grupach przedszkolnych oraz w klasach I–III, i 28 uczniów w grupach szkolnych międzyoddziałowych lub międzyklasowych.

Powrót oceny z religii do świadectwa – z jakich powodów?

Wszystko zaczęło się od zaskarżenia do Trybunału Konstytucyjnego przepisów wprowadzających wyżej wymienione zmiany. Wnioskodawcy zgłosili szereg zastrzeżeń.

Pierwszy zarzut dotyczył konstytucyjności rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r., które uchyliło możliwość wliczania oceny z religii do średniej ocen (§ 1 pkt 2 i 3). Wnioskodawcy określili te zmiany jako „radykalne” i argumentowali, że obniżają one rangę przedmiotu w oczach uczniów i rodziców, co może prowadzić do spadku motywacji do uczestnictwa w zajęciach. Podkreślali, że lekcje religii nie ograniczają się do przekazywania wiedzy, lecz służą także kształtowaniu wartości moralnych. Ich zdaniem, rozporządzenie narusza konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, gwarantowane przez Konstytucję RP oraz konkordat.

Kolejny zarzut dotyczył rozporządzenia z 26 lipca 2024 r., zmieniającego zasady organizacji nauki religii. Wnioskodawcy uznali je za niekonstytucyjne i wskazali, że jego postanowienia powinny być uzgadniane z Kościołem katolickim. Szczególne wątpliwości wzbudził § 1 nowego rozporządzenia, który od 1 września 2024 r. uzależnia organizację lekcji religii od udziału co najmniej siedmiorga uczniów z danego oddziału. Zdaniem wnioskodawców, taki zapis może prowadzić do faktycznej eliminacji religii ze szkół, nawet wbrew woli uczniów i rodziców.

Dodatkowe kontrowersje wywołała możliwość łączenia klas w trzech grupach wiekowych (I–III, IV–VI, VII–VIII), co – według wnioskodawców – uniemożliwia realizację programu nauczania. W ich ocenie nowe przepisy dają szkołom nadmierną swobodę w ograniczaniu nauki religii, co może prowadzić do jej marginalizacji oraz redukcji etatów nauczycieli tego przedmiotu. W efekcie nauczanie religii w szkołach publicznych może stać się iluzoryczne.

Zaskarżone przepisy i podstawy prawne wniosku do Trybunału Konstytucyjnego

Biorąc pod uwagę powyższe uzasadnienie, wnioskodawcy wnieśli o zbadanie zgodności z Konstytucją RP oraz innymi aktami prawnymi następujących przepisów:

1. § 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 22 marca 2024 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych –w zakresie, w jakim:

• wyłączają ocenę z religii z obliczania średniej ocen ucznia,
• zostały wydane bez uzgodnienia i porozumienia z Konferencją Episkopatu Polski

z art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r., a także z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

2. Rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach – w zakresie, w jakim:

• zostało wydane bez uzgodnienia i porozumienia z Konferencją Episkopatu Polski

z art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, w związku z art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu, a także z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

3. § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. – w zakresie, w jakim:

• uzależnia organizację lekcji religii od zgłoszenia się co najmniej siedmiu uczniów z danego oddziału lub klasy,
• dopuszcza tworzenie międzyoddziałowych grup obejmujących dzieci w różnym wieku

z art. 48 ust. 1 Konstytucji RP, w związku z art. 53 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, oraz art. 12 ust. 1 i 2 Konkordatu z dnia 28 lipca 1993 r.

Trybunał Konstytucyjny ogłasza wyrok dotyczący nauki religii w przedszkolach i szkołach - przepisy niezgodne z Konstytucją

Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu powyższego wniosku, jednogłośnie orzekł o niezgodności z Konstytucją § 1 pkt 2 i 3 rozporządzenia Ministra Edukacji z 22 marca 2024 r.¹ – w zakresie, w jakim:

• wyłącza ocenę z religii z obliczania średniej ocen ucznia,
• został wydany bez uzgodnienia z Konferencją Episkopatu Polski.

Trybunał uznał, że przepisy te naruszają:

• art. 25 ust. 3 i 4 Konstytucji RP,
• art. 12 ust. 1 i 2 oraz art. 27 Konkordatu z 1993 r.,
• art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty.

W pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone.

Trybunał przypomniał, że rozporządzenie z 26 lipca 2024 r. zostało już uznane za niekonstytucyjne w innej sprawie² dlatego związane z nim zarzuty uznał za bezprzedmiotowe.

W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, że wyłączenie oceny z religii ze średniej ocen stanowi ingerencję w organizację nauki religii, a więc wymagało formalnego porozumienia z Kościołami i związkami wyznaniowymi. Brak takiego uzgodnienia stanowił naruszenie przepisów konstytucyjnych, konkordatowych i ustawowych. Ocena z religii – zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem – jest integralną częścią tego przedmiotu w systemie oświaty.

Podkreślono również, że mimo przeprowadzonych konsultacji publicznych i negatywnych opinii Kościoła katolickiego oraz innych związków wyznaniowych, Minister Edukacji nie zawarł wymaganego porozumienia. Konsultacje nie mogą zastąpić formalnego uzgodnienia, którego wymaga prawo.

Minister edukacji odmawia udziału w postępowaniu i stawia zarzuty wobec Trybunału

Minister Edukacji Barbara Nowacka, w piśmie z 21 października 2024 r., odmówiła przedstawienia stanowiska w toczącym się postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, powołując się na uchwałę Sejmu RP z 6 marca 2024 r. w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego z lat 2015–2023.

W uzasadnieniu stwierdzono, że działalność Trybunału narusza Konstytucję RP oraz przepisy prawa w stopniu uniemożliwiającym mu pełnienie ustrojowych funkcji, w tym kontroli konstytucyjności prawa i ochrony praw obywatelskich. W szczególności wskazano, że:

• Skład Trybunału zawiera osoby nielegalnie powołane, tzw. „sędziów dublerów”, co skutkuje jego niezdolnością do wykonywania zadań określonych w art. 188 i 189 Konstytucji.
• Funkcję Prezesa Trybunału pełni osoba, której kadencja wygasła 21 grudnia 2022 r., co podważa legalność kierowania jego pracami.
• Komisja Europejska uznała 15 lutego 2023 r., że Trybunał nie spełnia kryteriów niezależnego sądu w rozumieniu art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej, wszczynając wobec Polski postępowanie naruszeniowe.

W ocenie Ministra, decyzje procesowe wydawane przez obecny skład Trybunału nie mają odpowiedniego umocowania prawnego, a ich uznanie przez organy administracji państwowej byłoby sprzeczne z zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji RP). W związku z tym – podobnie jak w przypadku innych orzeczeń Trybunału – także to nie zostanie opublikowane przez Sejm i nie będzie traktowane jako obowiązujące.

Na samym końcu pozostaje uczeń który spory polityczne odczuwa na własnej skórze

Chaos – to słowo najlepiej oddaje obecną sytuację uczniów pod koniec roku szkolnego. Przez cały rok żyli w przekonaniu, że ocena z religii nie będzie wpływać na końcową średnią ocen. Dla wielu uczniów ta średnia ma ogromne znaczenie – decyduje o otrzymaniu świadectwa z wyróżnieniem, na które ciężko pracowali.

Średnia ocen może również przesądzać o przyznaniu stypendium lub innych form wyróżnienia. Co więcej, ma istotne znaczenie przy rekrutacji do wymarzonej szkoły – szczególnie tych z czołówki rankingów, które z powodu ograniczonej liczby miejsc mogą sobie pozwolić na wybór najlepszych kandydatów.

Logicznym jest, że jeśli z danego przedmiotu nie jesteśmy oceniani, podchodzimy do niego z mniejszym zaangażowaniem. Obecnie uczniowie pozostają w stanie niepewności – ich sytuacja zależy teraz od decyzji dyrektora szkoły, a ta może być podyktowana jego światopoglądem lub sympatiami politycznymi.

W sprawie uczniów interweniuję Rzecznik Praw Dziecka

O informację w sprawie czy w bieżącym roku szkolnym ocena z religii powinna być wliczana do średniej ocen ucznia zwróciła się Rzeczniczka Praw Dziecka do Ministry Edukacji.³ W swoim wystąpieniu RPD powołała się na niepewność prawną, jaka powstała po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 22 maja 2025 r. (sygn. U 11/24), w którym uznano, że wyłączenie oceny z religii ze średniej ocen jest niezgodne z Konstytucją oraz Konkordatem. Ponieważ wyrok nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, pojawiły się wątpliwości co do jego mocy obowiązującej, a tym samym – co do obowiązujących zasad oceniania. Rzeczniczka podkreśliła, że średnia ocen ma wpływ m.in. na:

• przyznanie świadectwa z wyróżnieniem,
• możliwość uzyskania stypendium (na podstawie art. 90g ustawy o systemie oświaty),
• wynik postępowania rekrutacyjnego do szkół ponadpodstawowych – gdzie za świadectwo z wyróżnieniem przyznaje się dodatkowe punkty.

W związku z tym RPD zaapelowała, by Ministerstwo Edukacji, we współpracy z organami nadzoru pedagogicznego, przekazało dyrektorom szkół jednoznaczną informację, czy ocena z religii powinna być wliczana do średniej ocen w bieżącym roku szkolnym. Podkreślono również pilność sprawy, w związku ze zbliżającą się roczną klasyfikacją uczniów i wystawianiem świadectw. Pozostaje czekać na odpowiedź MEN.

Ocena z religii wliczona do średniej? Komunikat MEN

W odpowiedzi na apel RPD - Ministerstwo Edukacji Narodowej przypomniało, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji z dnia 22 marca 2024 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. poz. 438) od roku szkolnego 2024/2025 oceny klasyfikacyjne z religii i etyki nie są wliczane do średniej rocznych i końcowych ocen klasyfikacyjnych.

Wymienione rozporządzenie zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP, zgodnie z zasadami ogłaszania aktów normatywnych i nadal obowiązuje, ponieważ nie ogłoszono w tym dzienniku urzędowym innego aktu normatywnego albo orzeczenia skutkującego utratą jego mocy obowiązującej.

¹TK z dnia 22 maja 2025 r. sygn. U 11/24

²TK z dnia 27 listopada 2024 r. sygn. U 10/24

³Wystąpienie generalne do Ministry Edukacji z 4 czerwca 2025 r. ZEW.420.25.2025.ŁK

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 750)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14.04.1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 983)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22.02.2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2572)

Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 22.03.2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. z 2024 r., poz. 438)

Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 26.07.2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz.U. z 2024 r., poz. 1158)