5 objawów starzenia mózgu. Sprawdź, czy Twój mózg starzeje się [TEST MoCA]

Mózg, podobnie jak inne narządy, starzeje się z wiekiem. Jednak nie zawsze objawy tego procesu są oczywiste. W artykule wyjaśniamy, czym różni się fizjologiczne starzenie od patologicznego, jakie sygnały powinny nas zaniepokoić oraz jak samodzielnie ocenić funkcje poznawcze. Pokazujemy też, jakie zmiany stylu życia mogą realnie wpłynąć na spowolnienie tego procesu.

Czym jest starzenie się mózgu i kiedy się zaczyna?

Starzenie się mózgu to proces fizjologiczny, który zwykle rozpoczyna się już około 30. roku życia. W tym czasie zaczyna powoli spadać liczba połączeń nerwowych (synaps) oraz tempo przewodzenia impulsów nerwowych. Nie oznacza to od razu choroby, ale może prowadzić do pogorszenia pamięci, uwagi i zdolności uczenia się. Różnice w intensywności tego procesu są znaczne i zależą od czynników genetycznych, stylu życia, aktywności fizycznej i umysłowej.

Badania z 2023 r. opublikowane w piśmie "Nature Aging" wskazują, że regularna aktywność fizyczna, dieta śródziemnomorska oraz utrzymywanie aktywności społecznej mogą opóźniać spadek funkcji poznawczych nawet o 7–9 lat.

5 objawów, które mogą świadczyć o starzeniu się mózgu

Nie wszystkie objawy są oczywiste i nie zawsze oznaczają chorobę. Warto je jednak znać, gdyż mogą sygnalizować, że nasz mózg zaczyna się starzeć. Oto 5 objawów:

• Problemy z pamięcią krótkotrwałą – np. zapominanie, po co weszliśmy do pokoju.
• Trudność z koncentracją – przerywanie myśli, kłopoty z dokończeniem czytania tekstu.
• Spowolnienie mowy lub reakcji – dłuższe szukanie słów, wolniejsze odpowiadanie.
• Zmiany nastroju i drażliwość – bez wyraźnego powodu.
• Problemy z planowaniem i organizacją – trudności z zarządzaniem zadaniami dnia codziennego.

Choć niepokojące, tego typu symptomy mogą być naturalnym efektem starzenia się układu nerwowego. Jeśli jednak nasilają się szybko lub towarzyszą im inne objawy (np. zaburzenia równowagi, problemy z orientacją), warto skonsultować się z neurologiem.

Czy Twój mózg się starzeje? Prosty test MoCA

Jednym z najczęściej stosowanych testów przesiewowych w kierunku łagodnych zaburzeń poznawczych (MCI) jest test MoCA (Montreal Cognitive Assessment). Obejmuje on zadania z zakresu pamięci, uwagi, orientacji przestrzennej i rozumowania. Pełny test trwa około 15 minut. Jego wersję można pobrać ze strony mocatest.org.

Przykładowe pytania:

• Zapamiętaj i powtórz 5 słów - pacjent odczytuje 5 słów (np. twarz, aksamit, kostka, chrząszcz, czerwony) i jest proszony o ich powtórzenie. Po kilku minutach specjalista prosi o ich przypomnienie.
• Narysuj zegar z godziną 11:10 - pacjent ma narysować tarczę zegara, zaznaczyć wszystkie liczby i wskazać wskazówki tak, aby pokazywały np. godzinę 11:10.
• Odlicz kolejno co 7 od 100 (czyli: 93, 86, 79...)
• Powtórz zdanie (np. „Wiem tylko, że Jan mieszka blisko rzeki”)
• Wymień jak największą liczbę słów na literę F w ciągu jednej minuty.

Choć powyższe polecenia mogą wydawać się bardzo proste, to dla osób, u których funkcje poznawcze mózgu zaczynają powoli "szwankować", ich wykonanie może sprawiać problemy.

Jak spowolnić starzenie się mózgu? Rekomendacje WHO i ekspertów

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, kluczowe dla utrzymania sprawności poznawczej są:

• Aktywność fizyczna (minimum 150 minut tygodniowo umiarkowanego wysiłku)
• Dieta bogata w omega-3, warzywa, błonnik - unikanie tłuszczów nasyconych (np. w tłustym mięsie)
• Aktywność umysłowa (czytanie, rozwiązywanie łamigłówek, kreatywne tworzenie)
• Relacje społeczne (rozmowy, wspólne działania, zawieranie i podtrzymywanie znajomości)
• Sen (minimum 7 godzin dziennie - dobrej jakości, nieprzerywany)

Zalecenia te zostały opisane m.in. w dokumencie WHO: „Risk reduction of cognitive decline and dementia” (2019) oraz na stronie Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego.

Kiedy zwykłe objawy starzenia się mózgu mogą oznaczać chorobę?

W Polsce szacuje się, że z chorobami otępiennymi żyje ponad 500 tys. osób, z czego większość to osoby po 65. roku życia (dane GUS 2024). Niepokój powinny budzić:

• problemy z rozpoznawaniem bliskich,
• dezorientacja co do miejsca i czasu,
• powtarzanie tych samych pytań,
• urojenia, halucynacje,
• nieumiejętność wykonania codziennych czynności (np. ugotowanie obiadu).

W takich przypadkach lekarz może zlecić badania neuropsychologiczne, rezonans magnetyczny głowy lub PET.

Zmiany demograficzne: rosnąca liczba seniorów i wyzwania systemowe

Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego, do 2050 roku osób w wieku 60+ będzie w Polsce ponad 40 proc. Wzrost liczby seniorów oznacza konieczność reformy systemu opieki długoterminowej i psychiatrycznej.

Rządowy dokument "Polityka senioralna na lata 2024–2030" zakłada m.in. rozwój dziennych domów opieki i wsparcia dla opiekunów osób z otępnieniami. To ważne, ponieważ wczesne wykrycie zmian poznawczych pozwala opóźnić lub nawet zatrzymać ich progresję.