rozwiń >

Co nowy rząd powinien zrobić z budową Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK)? Zapraszamy do minicyklu "Co dalej z CPK?" na Forsal.pl. Kolejną opinię na ten temat napisał dla nas dr Maciej Lasek.

Kluczowe kwestie

5 lat pracy analitycznej i studialnej nad projektem wymaga dzisiaj podsumowania i podjęcia decyzji dotyczących dalszych działań. Poniżej kluczowe zagadnienia dotyczące funkcjonowania Spółki CPK i prowadzenia projektu.

Reklama

1. Od pomysłu do dogmatu

Przedstawiona koncepcja nowego układu transportowego kraju związana z budową nowego lotniska i tzw. szprych kolejowych, składających się na 2000 km nowych linii, nie została poddana rzetelnej dyskusji i weryfikacji. W ramach działań Spółki CPK realizowane są prace studialne większości elementów składających się na nowy system transportowy, pomimo negatywnej oceny eksperckiej dotyczącej części rozwiązań. Wszystkie elementy nowego systemu transportu stały się jednakowo ważne, a narzucone tempo realizacji prac spowodowało bardzo wysokie koszty realizacji już na etapie studialnym i projektowym.

2. Brak transparentności działania Spółki i ukrywanie danych

Próba pozyskania podstawowych danych dotyczących efektywności poszczególnych inwestycji, głównie w postaci szacowanych kosztów i efektów ich realizacji związanych z wielkością przewozów, spotykała się z odmową. Szczątkowe dane przekazywane były jedynie w postaci zagregowanej dla całego projektu. Z odmową w tej sprawie spotykały się nawet zapytania poselskie – Spółka zasłaniała się tajemnicą przedsiębiorstwa. Szczególnie kontrowersyjny proces dotyczy wykupu gruntów pod przyszłe lotnisko bez zakończenia etapu studialnego i projektowego i wobec wątpliwych konsultacji społecznych.

3. Ryzyka nie istnieją, alternatywy nie są analizowane

Każda duża inwestycja infrastrukturalna wymaga analizy rozwiązań alternatywnych, szczególnie analizy istniejącej infrastruktury pod kątem możliwości jej rozbudowy. W przypadku CPK przyjęto założenie, że istniejąca infrastruktura transportowa nie będzie analizowana, a budowa nowego lotniska jest jedynym słusznym rozwiązaniem. Nowe uwarunkowania, szczególnie głębokie zmiany na rynku lotniczym związane z konsolidacją rynku tradycyjnych przewoźników, ekspansją przewoźników niskokosztowych, wojną w Ukrainie i trudną sytuacją LOT, nie były analizowane, ani traktowane jako element ryzyka dla nowego projektu. Spółka nie przedstawiła opinii publicznej żadnej analizy ryzyka.

4. Harmonogram inwestycji i jakość analiz

Przyjęty harmonogram realizacji budowy lotniska i linii kolejowych należy uznać za całkowicie nierealny, biorąc pod uwagę obecny etap realizacji prac studialnych i projektowych. Nie są znane światowe przykłady, aby duże lotnisko hubowe i linie kolei dużych prędkości mogły powstać w 4 lata od etapu studialnego i projektowego. Te nierealne założenia mają szczególny wpływ na eskalację kosztów projektu, co jest już bardzo widoczne na etapie obecnie prowadzonych prac. Dalsze prowadzenie projektów w taki sposób spowoduje eskalację kosztów na etapie budowlanym. Uwagę zwracają dane dotyczące analiz studialnych, które przedstawiono opinii publicznej. Ich optymistyczne założenia wynikają w dużej mierze z nierealistycznych harmonogramów. Nierealne założenia i niska jakość analiz stanowią podstawę do tworzenia kolejnych analiz, które mają uzasadniać realizację projektu. Błędy na etapie analitycznym powodują powstawanie kolejnych błędów.

5. Przeskalowanie poszczególnych inwestycji

Zaprezentowanie przez Spółkę części informacji dotyczących szczególnie projektów kolejowych ujawniło bardzo znaczący problem przeskalowanej infrastruktury, niedopasowanej do faktycznych potrzeb, opartej na niskiej jakości analizach, których celem jest uzasadnienie tezy zamawiającego o konieczności realizacji inwestycji. Proponowane rozwiązania przedstawiają infrastrukturę o znacznie większych zakresach rzeczowych niż ta, która zrealizowana jest w krajach o znacznie większej populacji. Rodzi to ryzyka budowania infrastruktury o niewielkim wykorzystaniu, a wskutek tego generującej znaczące koszty utrzymania. Wzrost kosztów inwestycji wynika z pomysłów łączenia różnych funkcjonalności, które są bardzo trudne do pogodzenia w realnej eksploatacji, na przykład powiązanie ruchu pasażerskiego i towarowego na nowych liniach kolejowych dużych prędkości.

Potrzeba audytu

Z uwagi na powyższe, projekt CPK i działalność spółki Centralny Port Komunikacyjny wymagają przeprowadzenia szczegółowego audytu, by ujawnić nie tylko założenia techniczne, ekonomiczne, prawne i społeczne samych inwestycji, ale także zawarte przez Spółkę umowy, które nie zostały nawet częściowo przedstawione opinii publicznej, jak i organom kontrolnym. Projekt prowadzony w oparciu o publiczne środki musi zyskać pełną transparentność. Dlatego dopiero na bazie przeprowadzonego audytu można w odpowiedzialny sposób podjąć dalsze decyzje dotyczące realizacji poszczególnych elementów projektu CPK. Obecnie przedstawiciele spółki CPK starają się kotwiczyć projekt za wszelką cenę, by stworzyć pozory nieuchronności i konieczności prowadzenia dalszych prac, we wszystkich rozpoczętych działaniach. Takie podejście jest zaprzeczeniem prawidłowego sposobu realizacji inwestycji publicznych, naraża na niekontrolowany wzrost kosztów i złe wydatkowanie środków publicznych - liczonych w setkach miliardów złotych.

Autor: Maciej Lasek