Z opracowania podsumowującego antysmogową aktywność we wszystkich gminach w Polsce w całym 2022 roku wynika, że najaktywniej ze smogiem i kryzysem energetycznym walczyli mieszkańcy dwóch województw: śląskiego i kujawsko-pomorskiego. Małopolska utrzymała się na podium, ale ustawicznie i dramatycznie pogarsza wyniki. Katastrofalnie wygląda sytuacja na Podkarpaciu i Lubelszczyźnie. Nie lepiej jest na Mazowszu.
Województwo śląskie antysmogowym liderem, spadek Małopolski
Analitycy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Polskiego Alarmu
Smogowego i Banku Światowego po raz kolejny sprawdzili, ile wniosków o wymianę starych kopcących i trujących instalacji grzewczych złożyli mieszkańcy poszczególnych gmin do sztandarowego państwowego programu Czyste Powietrze (w przeliczeniu na liczbę budynków jednorodzinnych).
Program Czyste Powietrze pozwala od kilku lat uzyskać właścicielom domów jednorodzinnych potężne dofinansowanie nie tylko na wymianę nieefektywnych źródeł ciepła oraz instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody, ale też na ocieplenie budynków (ścian, stropów, podłóg) oraz wymianę okien i drzwi. Za pieniądze z dotacji można zakupić panele fotowoltaiczne, pompy ciepła i nowoczesne systemy sterujące instalacjami i poprawiające efektywność. Wszystko to odgrywa w erze kryzysu energetycznego olbrzymią rolę: z jednej strony pozwala tonącym w smogu miejscowościom uwolnić się od wszechobecnych trucizn, skracających życie mieszkańcom, a z drugiej – uniezależnić się od węgla i innych paliw stałych.
/>
Przypomnijmy, że ceny opału w mijającym właśnie sezonie grzewczym oszalały, przebijając trzy, czterokrotnie zeszłoroczne. Węgla przez długie miesiące brakowało i państwowe spółki musiały go sprowadzać za grube pieniądze z najdziwniejszych zakątków globu.
Eksperci ostrzegają, że w kolejnych sezonach grozi nam powtórka z tego kryzysu. W minionej dekadzie większość węgla dla gospodarstw domowych sprowadzaliśmy z Rosji. Embargo wprowadzone przez polski rząd wiosną 2022 roku doprowadziło do chaosu; musieliśmy się ratować importem z innych krajów, co podbiło ceny z kilkuset złotych do ponad 3 tys. zł za tonę. Wiele gospodarstw nie było tego w stanie unieść, więc trzeba było wprowadzić system dopłat do zakupu węgla. Sfinansowali go podatnicy.
Na domiar złego, importowany statkami węgiel okazał się znacznie gorszy od zwożonego dotąd pociągami urobku z Rosji – przeważająca część nie nadaje się do wykorzystania w gospodarstwach domowych. Równocześnie rząd mocno poluzował przepisy dotyczące jakości opału, co odbiło się na jakości powietrza. Z inicjatywami zmierzającymi do odłożenia w czasie walki ze smogiem „w związku z kryzysem energetycznym” wystąpiły też władze kilku województw. Pomysł taki przeforsowano m.in. w Małopolsce. Momentalnie odbiło się to na aktywności mieszkańców. Doskonale widać to w najnowszym rankingu gmin w programie Czyste Powietrze.
Absolutnymi liderami tego zestawienia zostali mieszkańcy województwa śląskiego: w pierwszej setce najaktywniejszych gmin aż 25 reprezentuje właśnie ten region (z czego 10 trafiło do pierwszej 40.).Na samym czele ogólnopolskiego rankingu znalazła się gmina Goczałkowice-Zdrój, która (mimo nazwy) miała w minionych latach ogromny problem ze smogiem. Jak widać, mieszkańcy podeszli do tematu bardzo poważnie, składając rekordową w skali kraju liczbę wniosków (w relacji do liczby domów).
Na drugim miejscu w Polsce uplasowało się województwo kujawsko-pomorskie: wprowadziło do pierwszej setki najaktywniejszych aż 18 gmin. Trzecie miejsce zajęła Małopolska (10 gmin w pierwszej setce), która w poprzednich edycjach plasowała się tuż za Śląskiem. Co więcej, dane z pierwszych miesięcy 2023 roku wskazują, że region będący kilka lat temu pionierem walki ze smogiem, utracił to trzecie miejsce.
Aktywność Małopolan w Czystym Powietrzu dramatycznie osłabła po przyjęciu przez (zdominowany przez PiS) Sejmik przepisów odkładających w czasie wejście w życie zapisów małopolskiej uchwały antysmogowej; zakładały one m.in. zakaz używania najbardziej uciążliwych, bezklasowych kotłów węglowych (tzw. kopciuchów) od początku 2023 r. (zakaz taki funkcjonuje już od ponad roku w województwie śląskim). Radni PiS – pod naciskiem kilku najbardziej zapóźnionych gmin, a wbrew protestom m.in. Krakowa i 14 gmin podkrakowskich - postanowili dać mieszkańcom jeszcze dwa sezony na wymianę nieefektywnych źródeł.
/>
Czyste źródła energii mają sens ekonomiczny i geopolityczny
- Ranking ma na celu zachęcać samorządy do jeszcze większego zaangażowania się w program Czyste Powietrze, promocję termomodernizacji domów i wymianę starych źródeł ciepła wśród mieszkańców. Najaktywniejsze gminy na koniec 2023 r. będą mogły zakwalifikować się do dodatkowego finansowania. 25 mln zł na ten cel NFOŚiGW rozdysponuje na początku 2024 roku. Szczegóły tego mechanizmu ogłosimy niebawem – zapowiada Paweł Mirowski, wiceprezes NFOŚiGW oraz pełnomocnik premiera ds. programu Czyste Powietrze i efektywności energetycznej budynków.
Andrzej Guła, lider Polskiego Alarmu Smogowego, mówi, że program Czyste Powietrze powinien być impulsem nie tylko dla rozwiązania problemu smogu, ale i najlepszym sposobem gospodarstw
domowych na znaczące obniżenie rachunków za ogrzewanie. Przekonali się o tym wszyscy, którzy w minionych latach przeprowadzili termomodernizację swoich domów oraz zamontowali nowoczesne źródła grzewcze, zwłaszcza pompy ciepła z fotowoltaiką. Kryzys energetyczny w zasadzie w ogóle ich nie dotknął. Nie musieli polować na drogi węgiel, a ich rachunki za ogrzewanie są bezkonkurencyjnie niskie.
- Efektywne wdrożenie Czystego Powietrza wpłynie również korzystnie na bezpieczeństwo energetyczne Polski, gdyż zmniejszenie zużycia energii ograniczy konieczność importu paliw kopalnych – zwraca uwagę Andrzej Guła. Przekonuje, że ogromny wpływ na działania podejmowane (lub nie) przez mieszkańców poszczególnych gmin i regionów ma postawa lokalnych samorządów.
- Tam, gdzie władze lokalne są aktywne i działają sprawnie, widać efekty w postaci wysokiego odsetka liczby wymienionych kopciuchów i ocieplonych domów. Tam, gdzie samorządy są pasywne, albo ulegają naciskom wąskiego lobby, tam jest źle – podkreśla lider PAS.
Polskie uzdrowiska walczą ze smogiem. Ale nie wszędzie
- Cieszymy się, że program Czyste Powietrze dociera do coraz większej liczby gmin w całej Polsce. Z rankingu widać, że najwięcej wniosków do programu pochodzi z województwa śląskiego, gdzie władze samorządowe z determinacją wdrażają zapisy uchwał antysmogowych. Kontynuowanie działań na rzecz popularyzowania Czystego Powietrza, a także obowiązywanie i przestrzeganie uchwał antysmogowych znacząco przyczyni się do rozwiązania problemu zimowego smogu w Polsce – komentuje Marcus Heinz, przedstawiciel Banku Światowego na Polskę i kraje bałtyckie.
W setce najaktywniejszych w Czystym Powietrzu znalazło się, poza gminami ze Śląska, Kujawsko-Pomorskiego i Małopolski, dziewięć gmin z Pomorza, osiem z Dolnego Śląska, po siedem z Opolszczyzny i Świętokrzyskiego, sześć z Wielkopolski, pięć z Łódzkiego i tylko dwie z Mazowsza. Zachodniopomorskie, Podlaskie i Warmińsko-Mazurskie wprowadziły do pierwszej setki po jednej gminie. W Gorzowskiem, Lubelskiem i na Podkarpaciu liczba ta wyniosła – zero.
– Bardzo nas cieszy, że Goczałkowice-Zdrój zostały liderem programu Czyste Powietrze w Polsce, gdyż jest to gmina uzdrowiskowa, która od dawna boryka się z poważnym problemem smogu. W ostatnim rankingu najbardziej zanieczyszczonych miejscowości w Polsce, opublikowanym przez Polski Alarm Smogowy na podstawie danych Państwowego Monitoringu Środowiska, zajęła piąte miejsce pod względem zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM10 – mówi Emil Nagalewski, koordynator Polskiego Alarmu Smogowego w województwie śląskim.
Andrzeja Gułę, jako Małopolanina, martwi bardzo słaba aktywność mieszkańców gmin górskich i uzdrowiskowych, które w ogólnopolskich rankingach zanieczyszczeń wypadały ostatnio równie słabo, albo gorzej niż Goczałkowice-Zdrój.
- Od uruchomienia programu Czyste Powietrze w 2018 r. Małopolska zajmowała w nim drugie miejsce wśród województw, po województwie śląskim. W rankingu za cały rok 2022 jest jeszcze wprawdzie trzecia, ale w pierwszych miesiącach 2023 r. spadła na miejsce piąte. Wyprzedziły ją Śląsk, Mazowsze, Wielkopolska i Łódzkie.To, co mocno odróżnia Śląsk od Małopolski, to większa determinacja w zachęcaniu mieszkańców do ocieplenia domów, do wymiany kopciuchów i sięgania w tym celu po dopłaty z Czystego Powietrza. Bez determinacji efektów nie ma. Moim zdaniem, trzeba bić na alarm. Chodzi przecież nie tylko o jakoś powietrza, ale też o kondycję finansową gospodarstw domowych w kolejnym sezonie oraz bezpieczeństwo energetyczne Polski. Opóźnianie zmian szkodzi wszystkim tym celom, jest zabójcze dla Polski i Polaków – podkreśla lider PAS.
Ranking aktywności gmin w programie Czyste Powietrze oparty jest o liczbę złożonych wniosków w porównaniu do liczby budynków jednorodzinnych znajdujących się na terenie gminy. Najnowsze zestawienie obejmuje aktywność gmin w roku 2022 i powstało przy współpracy NFOŚiGW, Polskiego Alarmu Smogowego i Banku Światowego. Wszystkie przygotowane zestawienia, począwszy od I kwartału 2021 roku, można sprawdzić w wyszukiwarce dostępnej na stronie: www.polskialarmsmogowy.pl/ranking.
NFOŚiGW przypomina jednocześnie, że dla najaktywniejszych gmin możliwe będzie uzyskanie dodatkowego finansowania na realizację programu Czyste Powietrze. Komunikat w tej sprawie zostanie opublikowany na stronie www.czystepowietrze.gov.pl w tym tygodniu.