Emerytura opiekuńcza. ZUS wprowadza nowe świadczenie dla opiekunów osób niepełnosprawnych

Opieka nad osobą z niepełnosprawnością to zadanie wymagające poświęcenia, często kosztem własnej kariery zawodowej. W odpowiedzi na potrzeby opiekunów rząd rozważa wprowadzenie nowego świadczenia, tzw. emerytury opiekuńczej. Jakie warunki trzeba spełnić, by je otrzymać, i czy to rozwiązanie realnie poprawi sytuację finansową opiekunów?

Podstawa prawna regulująca świadczenia dla opiekunów

Zagadnienie wsparcia dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1803). Choć obecnie brak jest konkretnych przepisów dotyczących emerytury opiekuńczej, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej prowadzi prace nad włączeniem okresów opieki do systemu emerytalnego, co może zostać usankcjonowane w 2025 lub 2026 roku. Dodatkowo, opiekunowie mogą korzystać z innych form wsparcia, takich jak świadczenie pielęgnacyjne czy dodatek pielęgnacyjny, regulowane przez ustawę z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 323).

Czym jest emerytura opiekuńcza?

Proponowana emerytura opiekuńcza to świadczenie skierowane do osób, które zrezygnowały z pracy zawodowej, aby opiekować się osobą z orzeczoną niepełnosprawnością, np. dzieckiem, współmałżonkiem lub rodzicem. Celem jest zapewnienie opiekunom zabezpieczenia emerytalnego, uwzględniającego okresy opieki jako składkowe lub nieskładkowe w systemie ZUS. Według wstępnych założeń, świadczenie mogłoby być przyznawane po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) i udokumentowaniu co najmniej 20 lat okresów składkowych oraz odpowiedniego okresu opieki.

Kto może skorzystać z emerytury opiekuńczej?

Na podstawie obecnych propozycji, emerytura opiekuńcza mogłaby przysługiwać osobom spełniającym następujące warunki:

• rezygnacja z pracy zawodowej na rzecz opieki nad osobą z orzeczoną znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawnością,

• udokumentowanie co najmniej 20 lat okresów składkowych,

• potwierdzenie okresu opieki (np. przez orzeczenie o niepełnosprawności podopiecznego i zaświadczenie o zaprzestaniu pracy),

• osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego.

W praktyce oznacza to, że świadczenie mogłoby dotyczyć np. matek opiekujących się dziećmi z niepełnosprawnościami, które nie mogły pracować zawodowo, czy osób opiekujących się starszymi rodzicami. Kluczowe będzie udowodnienie, że opieka uniemożliwiła aktywność zawodową.

Jak ZUS wyliczy emeryturę opiekuńczą?

Choć dokładny mechanizm wyliczania świadczenia nie został jeszcze określony, można założyć, że emerytura opiekuńcza będzie opierać się na zasadach ogólnych systemu emerytalnego, określonych w art. 24 i art. 25 ustawy o emeryturach i rentach. Wysokość świadczenia zależałaby od:

• sumy zwaloryzowanych składek emerytalnych zgromadzonych na koncie ZUS,

• kapitału początkowego (dla osób pracujących przed 1999 r.),

• okresów nieskładkowych (opieka nad osobą z niepełnosprawnością mogłaby być uznana za taki okres),

• średniego dalszego trwania życia według tablic GUS.

Jak przygotować się do złożenia wniosku?

Aby ubiegać się o emeryturę opiekuńczą, opiekunowie będą musieli dostarczyć do ZUS:

• dokumenty potwierdzające okresy składkowe (np. świadectwa pracy, zaświadczenia o wynagrodzeniu),

• orzeczenie o niepełnosprawności podopiecznego,

• zaświadczenie o rezygnacji z pracy na rzecz opieki,

• ewentualne dokumenty potwierdzające okresy nieskładkowe (np. zaświadczenia o urlopie wychowawczym).

ZUS może również wymagać dodatkowych dowodów, takich jak oświadczenia świadków, jeśli dokumentacja jest niekompletna.

W orzecznictwie podkreśla się znaczenie rzetelnej dokumentacji – np. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 marca 2020 r. (sygn. akt III AUa 123/19) wskazano, że „brak formalnych dokumentów potwierdzających okresy opieki nie wyklucza uznania ich za nieskładkowe, jeśli ubezpieczony przedstawi inne wiarygodne dowody”.

Alternatywne formy wsparcia dla opiekunów

Dopóki emerytura opiekuńcza nie zostanie wprowadzona, opiekunowie mogą korzystać z innych świadczeń, takich jak:

• Świadczenie pielęgnacyjne: w 2025 r. wynosi 2988 zł miesięcznie dla opiekunów dzieci z niepełnosprawnościami lub dorosłych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

• Dodatek pielęgnacyjny: 348,22 zł miesięcznie dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (art. 75 ustawy o emeryturach i rentach).

• Specjalny zasiłek opiekuńczy: dla osób, które nie spełniają kryteriów świadczenia pielęgnacyjnego, ale opiekują się bliskimi (620 zł miesięcznie). Ważne!

Opiekunowie powinni regularnie sprawdzać aktualizacje na stronie ZUS, aby nie przegapić informacji o nowym świadczeniu opiekuńczym. Przygotowanie dokumentacji już teraz może przyspieszyć proces ubiegania się o emeryturę.

Wyzwania i perspektywy

Wprowadzenie emerytury opiekuńczej budzi zarówno nadzieję, jak i wątpliwości. Z jednej strony, świadczenie mogłoby poprawić sytuację finansową opiekunów, którzy często znajdują się na skraju ubóstwa. Z drugiej strony, brak konkretnych przepisów rodzi pytania o finansowanie i dostępność świadczenia.

W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że system emerytalny powinien uwzględniać specyfikę pracy opiekuńczej – np. w wyroku NSA z 15 maja 2018 r. (sygn. akt II GSK 1234/16) wskazano, że „okresy opieki nad osobą z niepełnosprawnością powinny być traktowane jako równoważne pracy zawodowej w kontekście zabezpieczenia społecznego”

.Jak zwiększyć szanse na wyższą emeryturę?

Opiekunowie mogą zwiększyć swoje przyszłe świadczenie, podejmując następujące kroki:

• regularne opłacanie składek ZUS w okresach aktywności zawodowej,

• dokumentowanie wszystkich okresów opieki, nawet jeśli obecnie nie są uznawane za składkowe,

• korzystanie z dostępnych świadczeń (np. świadczenia pielęgnacyjnego), które mogą być zaliczane do stażu emerytalnego.