Czym jest darowizna, w jakiej formie obowiązuje i jakie niesie ze sobą skutki prawne?

Darowizna została uregulowana w kodeksie cywilnym jako zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem majątku darczyńcy. Nie każde bezpłatne rozporządzenie majątkiem stanowi darowiznę. Ustawa przewiduje dwa wyjątki:

  • gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu cywilnego oraz
  • w przypadku zrzeczenia się prawa, które nie zostało nabyte lub zostało nabyte w taki sposób, że jego zrzeczenie się skutkuje uznaniem, iż prawo to nie zostało nabyte.

Żeby darowizna była ważna, musi dojść do spełnienia przyrzeczonego świadczenia. W przeciwnym razie, dla jej ważności konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.

Dokonanie darowizny wiąże się również z określonymi obowiązkami po stronie darczyńcy. Przykładowo, darczyńca ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikłą z niewykonywania lub nienależytego wykonania darowizny, jeśli doszło do tego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Obdarowany posiada określone prawa. Może on:

  • domagać się odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego oraz
  • żądać naprawienia rzeczy darowanej, jeśli posiada ona wady, o których darczyńca wiedział i nie poinformował o nich obdarowanego.

Darowizna na wypadek śmierci - dopuszczalność oraz skutki prawne

Należy rozróżnić darowiznę na wypadek śmierci od niewykonania darowizny z powodu śmierci darczyńcy. Darowizna na wypadek śmierci to umowa, w której strony zastrzegają chwilę śmierci darczyńcy jako warunek zawieszający lub termin początkowy. Tego typu rozporządzenie majątkiem nie jest uregulowane przez ustawodawcę, jednak na jej temat wypowiedział się Sąd Najwyższy, który stwierdził, że: „Dopuszczalne jest zawarcie umowy darowizny na wypadek śmierci, jeżeli jej przedmiotem są konkretne rzeczy lub prawa, a umowa nie jest sprzeczna z zasadami życia społecznego”. W sytuacji, gdy darowizna nie została wykonana z powodu śmierci darczyńcy, a nie miała charakteru darowizny na wypadek śmierci - jej przedmiot wchodzi do masy spadkowej i podlega dziedziczeniu.

Umowa dożywocia – na czym polega i czym się różni od darowizny?

Nie należy mylić umowy darowizny z umową dożywocia. Umowa dożywocia polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie.

W przypadku braku odmiennych ustaleń, nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika i zapewnić mu m.in.:

  • wyżywienie,
  • odzież,
  • opał,
  • odpowiednią pomoc i opiekę w chorobie,
  • pochówek zgodny ze zwyczajami miejscowymi.

Jeżeli strony nie chcą pozostawać w bezpośredniej styczności, istnieje możliwość zamiany obowiązków wynikających z umowy dożywocia na dożywotnią rentę. Decyzję o takiej zamianie podejmuje sąd.

Co dzieje się w przypadku sprzedaży nieruchomości objętej umową dożywocia? Wówczas „dożywotnik” może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę, odpowiadającą wartości świadczeń wynikających z tej umowy. Umowy dożywocia nie można zbywać – ma ona charakter osobisty i niezbywalny.

Czy w ramach umowy dożywocia można umieścić domownika w DPS? Jakie są obowiązki nabywcy nieruchomości

W ramach umowy dożywocia, co do zasady nie można „odesłać” domownika do domu pomocy społecznej (DPS), jeśli nie zostało to wyraźnie przewidziane w umowie lub nie zaistniały szczególne okoliczności. Zgodnie z przepisami, nabywca nieruchomości ma osobisty obowiązek zapewnienia dożywotnikowi utrzymania, w tym przyjęcia go jako domownika.

Umieszczenie dożywotnika w DPS bez jego zgody może zostać uznane za naruszenie umowy dożywocia i skutkować jej unieważnieniem lub sądowym przekształceniem na dożywotnią rentę.

Ważne

W przypadku uchylania się przez nabywcę od obowiązków zawartych w umowie dożywocia, sąd może na żądanie dożywotnika rozwiązać taką umowę.

Wyjątkiem od tej zasady są sytuacje, w których ze względu na stan zdrowia dożywotnika (np. demencję, ciężką chorobę), nabywca nie jest w stanie zapewnić mu odpowiedniej opieki. W takim przypadku umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej, może zostać uznane za uzasadnione.

Umowa dożywocia która została zawarta z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli (jeżeli w jej skutku dożywotnik stał się niewypłacalny), może zostać rozwiązana, a w przypadku zobowiązań alimentacyjnych - nawet jeżeli dożywotnik nie miał takiego zamiaru.

Obowiązki podatkowe przy umowie dożywocia – PCC i podatek dochodowy

Umowa dożywocia, w przeciwieństwie do darowizny, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Nie oznacza to jednak, że nie wiążą się z nią żadne obowiązki podatkowe.

Osoby nabywające nieruchomość w drodze umowy dożywocia są zobowiązane do uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) w wysokości 2% wartości rynkowej nieruchomości.

Dodatkowo, jeżeli nabywca zdecyduje się na sprzedaż nieruchomości przed upływem 5 lat (licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło jej nabycie), zobowiązany jest do zapłaty 19% podatku dochodowego od osób fizycznych. Możliwe jest jednak skorzystanie ze zwolnienia z tego podatku, jeżeli w ciągu 3 lat od końca roku podatkowego, w którym dokonano sprzedaży, uzyskany przychód zostanie przeznaczony na własne cele mieszkaniowe.

1 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r. (sygn. akt III CZP 79/13)

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 2024 poz. 1061)