Praca na L4 2025: ile można dorobić bez utraty zasiłku chorobowego? [ZUS wyjaśnia]

Zwolnienie lekarskie ma służyć regeneracji, ale coraz częściej pracownicy zastanawiają się, czy mogą w tym czasie dorobić, np. zdalnie lub na umowie zlecenia. W 2025 roku ZUS zaostrzył kontrole, a nowe technologie pozwalają szybciej wykrywać nadużycia. W artykule wyjaśniamy, co wolno na L4, czego nie, jakie grożą konsekwencje oraz jakie zmiany są planowane. Podpowiadamy też, co robić, gdy chcemy wrócić do pracy przed terminem zakończenia zwolnienia.

Czy wolno pracować na zwolnieniu lekarskim?

Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. 2022 poz. 1732), osoba na L4 nie może wykonywać pracy zarobkowej. Koniec kropka. Każda aktywność zawodowa jest traktowana jako naruszenie warunków zwolnienia, nawet jeśli to praca lekka, zdalna czy incydentalna.

Wyjątkiem są jedynie czynności, które nie kolidują z leczeniem i nie opóźniają rekonwalescencji – jednak to lekarz decyduje, czy są one dopuszczalne. Samowolne wykonywanie pracy, nawet z dobrej woli, może zakończyć się poważnymi konsekwencjami finansowymi i zawodowymi.

Praca na L4 u swojego pracodawcy – surowy zakaz

Zwolnienie lekarskie to formalne orzeczenie o niezdolności do pracy. Dlatego wykonywanie nawet innego zakresu zadań u tego samego pracodawcy – np. biurowych zamiast fizycznych – jest zabronione. Pracodawca nie może też dopuścić pracownika do pracy mimo jego zapewnień o dobrym stanie zdrowia.

Zgodnie z art. 229 § 2 Kodeksu pracy (Dz.U. 2023 poz. 1465) po dłuższej chorobie konieczne są badania kontrolne u lekarza medycyny pracy. Pracownik nie może samodzielnie skrócić zwolnienia, nawet gdy czuje się dobrze.

Praca u innego pracodawcy lub na zlecenie na zwolnieniu lekarskim

Wielu pracowników zastanawia się, czy można dorobić gdzie indziej, np. na umowie zleceniu. Teoretycznie, skoro zwolnienie trafia do jednego pracodawcy, to drugi może nic nie wiedzieć. Jednak od 2019 roku wszystkie L4 są wystawiane elektronicznie (e-ZLA) i automatycznie trafiają do ZUS i pracodawców. Oznacza to, że nawet dodatkowa praca cywilnoprawna może być uznana za naruszenie przepisów.

Co ważne, kontrola może objąć także osoby pracujące na umowach cywilnoprawnych. ZUS może sprawdzać media społecznościowe, historię logowań czy ślad w systemach podatkowych. Pracownik nie może więc liczyć na to, że „się nie wyda”.

Legalne formy dorabiania podczas choroby na L4

W niektórych przypadkach ZUS akceptuje lekkie aktywności, jak np. pisanie bloga, tworzenie treści online czy robienie korekt. Warunkiem jest brak sprzeczności z procesem leczenia i zaleceniami lekarza. Najlepiej każdą wątpliwość skonsultować z lekarzem i unikać pozornej "pracy na czarno".

Jakie grozą konsekwencje za pracę na L4?

Istnieje kilka mniej lub bardziej dotkliwych skutków pracy na zwolnieniu lekarskim. Za zarobkowanie na L4 grożą następujące konsekwencje:

• Przede wszystkim ZUS może cofnąć zasiłek chorobowy za cały okres zwolnienia.
• Dodatkowo, zgodnie z art. 286 Kodeksu karnego (Dz.U. 2024 poz. 17), oszustwo w celu uzyskania korzyści majątkowej może być karane nawet 8 latami więzienia. Ta druga forma "kary" raczej nie jest stosowana - ZUS ogranicza się do odbierania zasiłku za okres L4. Niemniej, należy mieć świadomość, że praca na zwolnieniu lekarskim jest zwykłym oszustwem i mogą grozić za nią sankcje.
• Dużo dotkliwsze konsekwencje mogą nas czekać ze strony pracodawcy. Może on bowiem rozwiązać umowę bez wypowiedzenia (dyscyplinarnie).
• Sam też możeponieść odpowiedzialność finansową, jeśli dopuści pracownika do pracy na L4. PIP może nałożyć grzywnę do 30 tys. zł za naruszenie przepisów BHP, a w razie wypadku odpowiedzialność spada na pracodawcę (art. 207 Kodeksu pracy).

Jak wygląda kontrola zwolnienia lekarskiego przez ZUS?

ZUS ma prawo do kontroli w miejscu zamieszkania, może też wezwać na badanie lekarskie lub żaądać dokumentacji medycznej. Lekarz orzecznik może skrócić czas L4, a jeśli pracownik nie zgłosi się na wezwanie, traci prawo do zasiłku (art. 59 ustawy chorobowej).

Kontrole są coraz częstsze i obejmują również aktywności w mediach społecznościowych (zdjęcia z wakacji, relacje z remontu). W 2024 roku ZUS przeprowadził ponad 400 tys. kontroli i cofnął ponad 40 mln zł świadczeń.

Praca a zwolnienie lekarskie. Planowane zmiany w 2025 roku

Od kilku lat mówi się o zmianach przepisów regulujących pracę na zwolnieniu lekarskim. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej pracuje nad nowelizacją przepisów dotyczących L4. Mają się pojawić:

• rozszerzone kontrole krzyżowe ZUS i skarbówki,
• możliwość śledzenia aktywności zawodowej przez platformy typu e-PIT,
• wprowadzenie testu proporcjonalności: czy praca miała realny wpływ na zdrowie pracownika.

Zmiany mają wejść w życie na przełomie 2025/2026 r., a ich celem jest ograniczenie fikcyjnych L4 i poprawa finansów ZUS.

Kiedy można wrócić do pracy wcześniej?

Pracownik może przerwać zwolnienie lekarskie tylko wtedy, gdy uzyska nowe zaświadczenie od lekarza lub gdy lekarz orzecznik ZUS skróci jego L4. Samopoczucie nie jest podstawą do powrotu do pracy. Po zwolnieniu dłuższym niż 30 dni obowiązkowe są badania kontrolne.

Powrót do pracy bez zgody lekarza to ryzyko dla pracownika (brak ochrony zdrowia, utrata świadczeń) i dla pracodawcy (grzywny, odpowiedzialność cywilna i karna).

Dane ZUS: ile kosztują fikcyjne zwolnienia lekarskie?

Według danych ZUS z 2024 roku, liczba fikcyjnych zwolnień wzrosła o 12% r/r. Najczęściej L4 było wykorzystywane do pracy sezonowej (budowlanka, e-commerce) oraz zdalnej. Roczne straty z tytułu nadużyć szacowane są na ponad 0,5 mld zł.

ZUS podkreśla, że każde nadużycie osłabia system ubezpieczeń społecznych i wpływa na opłacalność świadczeń dla osób uczciwie korzystających z L4.