Odkrycie tropów najstarszych czworonożnych zwierząt lądowych to jedno z najważniejszych osiągnięć polskich naukowców w mijającym roku. Na świecie wśród takich dokonań wymienia się m.in. stworzenie "maszyny kwantowej", czy skonstruowanie sztucznej nerki.

Dzięki "maszynie kwantowej" przeprowadzono eksperyment, polegający na zmuszeniu przedmiotu widocznego gołym okiem, żeby zachowywał się jak cząstka elementarna. Głośnym echem odbiło się także stworzenie pierwszej na świecie żywej komórki kontrolowanej przez sztuczny genom.

Do znaczących odkryć Polaków należało odnalezienie śladów drapieżnictwa u drobnych organizmów żyjących na dnie płytkich mórz 240 mln lat temu. Swój wkład w naukę na arenie międzynarodowej zaznaczyli też polscy astronomowie. Przyczynili się do odkrycia nowej, jednej z najmniejszych znanych planet znajdujących się pozasłonecznym układzie planetarnym.

STYCZEŃ

- W nieczynnym kamieniołomie, w Górach Świętokrzyskich naukowcy z Polskiego Instytutu Geologicznego oraz Uniwersytetu Warszawskiego odkryli skamieniałości i odciski stóp czworonożnych kręgowców lądowych (tetrapodów). Odkryte tropy okazały się starsze o ok. 18 mln lat od najstarszych tego typu skamieniałości znanych nauce. Wyniki polskich badań opublikowano w prestiżowym tygodniku naukowym "Nature".

Reklama

- Polsko-słoweński zespół badaczy uzyskał nowy związek chemiczny o niezwykłych właściwościach - siarczan srebra(II). Zsyntezowany związek można wykorzystywać m.in. do tworzenia leków lub utylizacji ścieków.

LUTY

- W Stanach Zjednoczonych odkryto szczątki nieznanego gatunku dinozaura sprzed 105 mln lat. Paleontolodzy znaleźli cztery czaszki należące do olbrzymich zauropodów - olbrzymich czworonożnych roślinożerców o długich szyjach zakończonych małymi głowami.

MARZEC

- Amerykańscy fizycy zbudowali "maszynę kwantową", w której przeprowadzili eksperyment polegający na zmuszeniu przedmiotu widocznego gołym okiem, żeby zachowywał się jak cząstka elementarna. Zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej cząstka elementarna może znajdować się jednocześnie w dwóch różnych miejscach. Takie zjawisko jest nie do pomyślenia w świecie mechaniki klasycznej.

- Ślady drapieżnictwa u drobnych organizmów żyjących na dnie płytkich mórz 240 mln lat temu odkrył polsko-amerykański zespół paleontologów. Badania współczesnych jeżowców dowiodły, że aktywnie żerują one na niewielkich zwierzętach, liliowcach, pozostawiając przy tym charakterystyczne ślady ugryzień. Takie same ślady znaleziono na skamieniałościach liliowców ze środkowego triasu (około 240 mln temu) w Górach Świętokrzyskich oraz na Śląsku.

- Nowatorski czujnik, który w przyszłości pozwoli szybko i pewnie wykrywać produkty skażone melaminą, opracowali naukowcy z Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Melamina to związek chemiczny stosowany w przemyśle do wytwarzania materiałów polimerowych, służących do produkcji klejów, blatów i naczyń kuchennych, nawozów sztucznych i barwników. Bywa też nielegalnie używana dla zawyżania zawartości białek w produktach spożywczych.

KWIECIEŃ

- Erupcja islandzkiego, podlodowcowego wulkanu Eyjafjoell na około miesiąc sparaliżowała ruch powietrzny w Europie z powodu rozprzestrzeniania się pyłu wulkanicznego.

MAJ

- Naukowcy poznali genom neandertalczyka. Dzięki temu naukowcy byli w stanie ustalić, że ludzie i neandertalczycy mogli sporadycznie krzyżować się ze sobą. Prawdopodobnie doszło do tego 100-50 tys. lat temu na Bliskim Wschodzie, po wyjściu obu grup z Afryki.

- Amerykańscy specjaliści stworzyli pierwszą żywą komórkę kontrolowaną przez sztuczny genom. Jest on dokładną kopią prawdziwego genomu, do którego dodano kilka sekwencji DNA, pełniących rolę znaczników, pozwalających odróżnić "sztuczną" komórkę od prawdziwej. Badacze mają nadzieję, że pozwoli to lepiej zrozumieć podstawowe mechanizmy sterujące ważnymi procesami życiowymi. Odkrycie może przełożyć się na konkretne zastosowania, np. stworzenie bakterii do produkcji biopaliw, leków czy oczyszczania ścieków.

- Europejscy naukowcy opracowali inteligentną protezę, która naśladuje ruchy prawdziwej dłoni ludzkiej i pozwala pacjentowi odbierać wrażenia dotykowe. Rozwiązanie ma poprawić jakość życia ludzi, którzy z powodu amputacji dłoni zmagają się z niepełnosprawnością.

CZERWIEC

- Naukowcy z Holandii opracowali miniaturowy układ analityczny, który umożliwia dokładne określenie stężenia we krwi litu - stosowanego w terapiach psychiatrycznych. Wystarczy kropelka krwi, by określić czy poziom litu nie jest zbyt wysoki lub za niski. Lit to jeden z ważniejszych leków stosowanych w różnego typu terapiach psychiatrycznych np. przy leczeniu depresji maniakalnych.

- Naukowcy znaleźli w Etiopii szkielet australopiteka sprzed 3,6 mln lat, który należy do tego samego gatunku, co szkielet słynnej Lucy, żyjącej 3,2 mln lat temu. Odkrycia dokonano w regionie Afar. Szkielet należy do gatunku Australopithecus afarensis, tego samego, którego przedstawicielką jest słynna Lucy. Jej szkielet, zachowany w 40 proc., odkopano w 1974 r., również w Etiopii.

- Archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego wykopali w Czarnogórze naczynie z 5 tysiącami monet ze srebra i brązu, ważących ponad 15 kg. To jeden z największych odkrytych dotychczas skarbów antycznych monet na świecie.

LIPIEC

- Międzynarodowy zespół astronomów z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, odkrył nową planetę pozasłoneczną o masie równej 15 masom Ziemi. Jest to jedna z najmniejszych znanych egzoplanet. Obiega swoją gwiazdę w ciągu 90 godzin. Nosi oznaczenie WASP-3c.

- Ryzyko zakażenia wirusem HIV może być zmniejszone o połowę, dzięki stosowaniu żelu dopochwowego. Żel zawiera lek o nazwie tenofovir. Oprócz HIV zapobiegał przenoszeniu się opryszczki narządów płciowych.

- Naukowcy PAN odkryli w Egipcie 46 nieznanych stanowisk archeologicznych - datowanych od dolnego paleolitu po późny neolit. Najcenniejsze okazało się znalezisko w rejonie oazy Fajum. Archeolodzy natknęli się tam na olbrzymią liczbę kości.

SIERPIEŃ

- Geolodzy z Państwowego Instytutu Geologicznego znaleźli na Suwalszczyźnie wieczną zmarzlinę sprzed 13 tysięcy lat. To europejski fenomen przyrodniczy i najzimniejsze skały w Europie. Zgodnie z prawami geotermii im głębiej wwiercimy się w skorupę ziemską, tym na gorętsze skały natrafimy. Paradoksalnie na zbadanym terenie temperatura zamiast rosnąć, wraz z głębokością - maleje.

- W Centrum Zdrowia Dziecka przeprowadzono transplantację wątroby u 6-letniego Tomka, który zatruł się muchomorem sromotnikowym. Pod koniec września okazało się jednak, że przeszczepiona wątroba wymaga wymiany. Dlatego kolejny przeszczep wątroby przeprowadzono w październiku. Czteromiesięczny pobyt chłopca w szpitalu trwał do przedświątecznej środy, kiedy to wrócił do domu w Tarnawcach na Podkarpaciu.

WRZESIEŃ

- Powstał prototyp sztucznej nerki, którą można wszczepić choremu. Urządzenie opracowane przez zespół z University of San Francisco składa się z tysięcy mikroskopijnych filtrów oraz zawierającego żywe komórki kanalików nerki bioreaktora. Dzięki temu może ono spełniać funkcje prawdziwej nerki - przede wszystkim utrzymywać równowagę elektrolitową i wydalać szkodliwe substancje.

- Pozostałości po łaźni odkryto w Brzeziu (Małopolska), w obrębie wczesnośredniowiecznej osady. To unikatowe odkrycie w skali polskiej archeologii. Przykłady łaźni Słowian były dotychczas znane przede wszystkim z arabskich źródeł pisanych.

PAŹDZIERNIK

- Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii otrzymał brytyjski lekarz Robert Geoffrey Edwards za opracowanie metody zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro), która zrewolucjonizowała leczenie niepłodności.

- Nobla z fizyki za odkrycie grafenu - nowej postaci węgla, która jest najcieńszym i najbardziej wytrzymałym znanym materiałem -otrzymali 51-letni Andre Geim i 36-letni Konstantin Novoselov. Grafen jest przydatny w tworzeniu m.in. przejrzystych ekranów dotykowych i baterii słonecznych. Naukowcy wyizolowali grafen z kawałka grafitu, który można znaleźć w zwykłym ołówku.

- Nagrodę Nobla z chemii otrzymali Amerykanin Richard Heck oraz Japończycy Ei-ichi Negishi i Akira Suzuki, którzy opracowali nowe metody syntezy związków organicznych.

- Najstarsze ślady obecności człowieka na terenie Polski odkrył zespół badawczy pod kierownictwem archeologa dra Eugeniusza Foltyna i paleogeografa dra Jana Macieja Wagi. Badacze znaleźli półprodukty i narzędzia wykonane ręką praczłowieka - Homo erectusa. Materiały odkryto w okolicach Kończyc (Ziemia Cieszyńska).

LISTOPAD

- "Polskie Noble" za: "alfabet myśli", aromaty i nadciśnienie otrzymali: Anna Wierzbicka, Tomasz Guzik i Tadeusz Marek Krygowski. Nagrody przyznaje Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.

- Amerykanie stworzyli pigułkę, która przyjmowana raz dziennie, pomaga zapobiec zakażeniu wirusem HIV u gejów, transseksualistów i biseksualnych mężczyzn. Pigułka o nazwie Truvada jest połączeniem dwóch leków (tenofovir i emtrycitabina. Badania nad Truvadą jako pierwsze dowodzą, że przyjmowanie leków przeciw wirusowi HIV przez zdrowe osoby może zmniejszyć ryzyko zakażenia.

GRUDZIEŃ

- Kości dimetrodonta, drapieżnika sprzed prawie 300 mln lat, odkryto w Stanach Zjednoczonych. Rzadkiego znaleziska dokonano w Teksasie. Dimetrodon gigashomogenes, którego czaszkę odkopano, żył 287 mln lat temu. Ten przedstawiciel synapsydów z charakterystycznym "żaglem" na grzbiecie bywa często błędnie nazywany dinozaurem i powszechnie jest dodawany do plastikowych figurek dinozaurów w zestawach dla dzieci.

- Nowy gatunek człowieka odkryto na Syberii. To rewolucyjne odkrycie było możliwe dzięki zsekwencjonowaniu DNA pobranego z palca liczącego 30 tys. lat, a odnalezionego w syberyjskiej jaskini. Od nazwy jaskini hominidy nazwano denisowianami. Denisowianie żyli obok neandertalczyków i krzyżowali się z naszym gatunkiem, czyli Homo sapiens.