Rodziny, które otrzymały świadczenie z rządowego programu i w związku z tym muszą się liczyć z możliwością kontroli, można właściwie podzielić na dwie grupy. Pierwsza to te, które już są klientami opieki społecznej lub mają kontakt z ośrodkiem pomocy. Gminy od jakiegoś czasu mają je na oku i potrafią przewidzieć, czy będą kłopoty z rzetelnym wydawaniem pieniędzy na dzieci. Druga grupa to rodziny bez żadnych społecznych dysfunkcji, niebędące na gminnym socjalu, nierzadko dobrze sytuowane (przy drugim dziecku nie ma znaczenia kryterium dochodowe programu 500 Plus).

W rozmowach z nami samorządy często sugerują, że to głównie rodziny z tej pierwszej grupy będą w sferze zainteresowania kontrolerów. – Nic takiego, jak planowe kontrole wydawania pieniędzy z programu nie będzie prowadzone. Incydentalne przypadki pojawią się pewnie w związku z rutynową działalnością pracowników socjalnych w rodzinach, które już obecnie znajdują się w kontakcie z nimi. Być może także w przypadku innych rodzin, o nieprawidłowym funkcjonowaniu których otrzymamy sygnały inną drogą. Oczywiście w takich przypadkach będziemy przeprowadzali wywiady w miejscu zamieszkania – mówi Marek Scelina, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach.

>>> Czytaj też: 500 plus wyrwie z biedy polskie rodziny? "To będzie raptowny skok dochodów"

Samorządowcy z Poznania również będą kontrolować głównie rodziny, z którymi i tak są w mniejszym czy większym kontakcie. – Urzędnicy z reguły wiedzą, gdzie mogą być problemy i sytuacje patologiczne w rodzinie, z uwagi na to, że realizują inne wnioski takich rodzin, np. świadczenia rodzinne i alimentacyjne. Pracownik organu wypłacającego świadczenie wychowawcze na podstawie informacji np. od pracownika socjalnego czy policji będzie mógł zamienić decyzję administracyjną co do formy wypłaty i przyznać pomoc w formie rzeczowej, np. na opłacenie opieki nad dziećmi, wyjazdy kolonijne, jedzenie, ubrania, lekarstwa – mówi Hanna Surma, rzecznik prasowy prezydenta Poznania i urzędu miasta.

Ale nie wszędzie rodziny z drugiej grupy, czyli niebędącej klientami opieki socjalnej, mogą liczyć na ulgowe traktowanie. Gorzów Wielkopolski, który zapowiada, że jeśli urząd wystąpi do kierownika opieki społecznej o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, dotyczyć to będzie zarówno rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i pozostałych rodzin. Choć, jak dodaje Ewa Sadowska-Cieślak z urzędu miasta, monitoring wydatków świadczenia pracownicy socjalni prowadzą już od pierwszych wypłat w ramach prowadzonej pracy socjalnej. – Motywują rodziców do wydatków zabezpieczających potrzeby dzieci, tłumaczą zasady wynikające z przepisów prawa. Rozmowy odbywają się najczęściej w środowisku zamieszkania w terminie ustalonym z rodziną. Mają też miejsce wizyty niezapowiedziane – wyjaśnia Ewa Sadowska-Cieślak.

Gdańsk również zapowiada, że kontrole mogą zdarzyć się właściwie u każdego. – Oczywiście kontrole nie dotyczą wyłącznie rodzin znanych ośrodkowi, a wszystkich, wobec których zostaną wysunięte podejrzenia o nieprawidłowości w tym zakresie. A zatem dotyczyć będzie to także rodzin, które nigdy wcześniej nie korzystały ze wsparcia ośrodka w jakiejkolwiek formie – podkreśla Monika Ostrowska z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku.

Lokalni urzędnicy przyznają, że czasem wystarczyć będzie zwykły donos od kogoś życzliwego, by stanowiło to podstawę do kontroli także w tych rodzinach, które nie są w radarze socjalnym gminy. – Nie możemy ignorować takich sygnałów, każdy trzeba zweryfikować – przyznaje jeden z urzędników. A jeśli już przyjdzie pracownik socjalny, trzeba się liczyć z szeroko zakrojoną kontrolą, która wykracza daleko poza ustalenie faktu, na co poszły pieniądze z rządowego programu.

– Rodzinny wywiad środowiskowy jest przeprowadzany w miejscu zamieszkania rodziny. Pracownik socjalny ustala, na podstawie oświadczeń strony, zaświadczeń i innych dokumentów potwierdzających okoliczności sprawy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową rodziny – tłumaczy Katarzyna Kadela, wicedyrektor MOPS w Krakowie. – Należy podkreślić, że pracownik socjalny przeprowadzając wywiad ustalać będzie przede wszystkim okoliczności wskazane przez organ przyznający świadczenia wychowawcze i pod tym kątem analizować będzie sytuację rodziny – zastrzega nasza rozmówczyni.

Samorządowcy w nieoficjalnych rozmowach twierdzą również, że gdyby miały więcej pieniędzy na realizację zadania (na ten rok to 2 proc. kosztów programu), to być może wtedy mogłyby zatrudnić dodatkowych ludzi i przeprowadzać więcej kontroli. – A tak skupimy się w dużej mierze na rodzinach, które i tak już kontrolujemy, m.in. na potrzeby już wypłacanych innych świadczeń socjalnych. Idziemy po linii najmniejszego oporu – tłumaczy nam jeden z urzędników.

Wiceminister rodziny Bartosz Marczuk uważa, że nie ma sensu zbyt rygorystyczna kontrola rodzin korzystających z programu 500 Plus. – Zakładam, że osoby, które nie są objęte opieką socjalną, nie będą tych środków marnotrawić, a jeśli już, to będzie to zjawisko marginalne. Żyjemy w kraju normalnych ludzi i nie uważam, by urzędnik miał decydować, w jaki sposób rodzina ma wydawać pieniądze – argumentuje wiceminister i dodaje: – Oczywiście, jeśli gminy otrzymają sygnały o marnotrawieniu środków, będą to weryfikować, ale nie chcemy tworzyć systemu skrajnie paternalistycznego.

>>> Czytaj też: 500 plus zachęci Polaków do posiadania dzieci? Zobacz sondaż TNS Polska