rozwiń >

Urlop wypoczynkowy – obowiązujące zasady

Każdemu pracownikowi przysługuje coroczny, nieprzerwany i płatny urlop wypoczynkowy. Obecnie jego wymiar zależy od stażu pracy:

  • 20 dni – gdy staż pracy jest krótszy niż 10 lat,
  • 26 dni – gdy staż pracy wynosi co najmniej 10 lat.

Pracownik, który dopiero rozpoczął zatrudnienie, nabywa prawo do urlopu z każdym przepracowanym miesiącem – w wymiarze 1/12 rocznego urlopu, który przysługiwałby mu po roku pracy.

Do stażu pracy wlicza się także poprzednie okresy zatrudnienia – niezależnie od przerw czy przyczyn rozwiązania umowy. Jeśli ktoś pracuje jednocześnie w kilku miejscach, uwzględnia się również czas poprzedniego zatrudnienia przypadający przed podjęciem kolejnej pracy.

Co jeszcze, poza stażem pracy, wlicza się do okresu urlopowego?

Poza stażem pracy do okresu, od którego zależy wymiar urlopu, wliczane są także lata nauki – przy czym tylko z jednego okresu edukacji (nie sumuje się ich). Uwzględnia się:

  • zasadniczą szkołę zawodową – maksymalnie 3 lata,
  • średnią szkołę zawodową – maksymalnie 5 lat,
  • średnią szkołę zawodową dla absolwentów szkół zasadniczych – 5 lat,
  • liceum ogólnokształcące – 4 lata,
  • szkołę policealną – 6 lat oraz
  • studia wyższe – 8 lat.

Przykład

Przykład: Pracownik z 2-letnim stażem pracy, który ukończył studia licencjackie, ma prawo od razu do 26 dni urlopu.

Do kiedy należy wykorzystać urlop?

Urlop powinien być wykorzystany zgodnie z planem ustalonym z pracodawcą. Może być podzielony na części, ale co najmniej jedna z nich musi obejmować minimum 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Ważne

Niewykorzystany urlop przechodzi na kolejny rok, jednak trzeba go odebrać najpóźniej do 30 września następnego roku. Ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop przysługuje wyłącznie w przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Wówczas pracownik otrzymuje takie wynagrodzenie, jakie należałoby mu się za pracę w tym czasie, a zmienne składniki pensji liczone są na podstawie średniej z ostatnich 3 miesięcy.

Urlop na żądanie – czy pracodawca może odmówić?

Pracodawca nie może odmówić pracownikowi tzw. urlopu na żądanie. Wynika to wprost z art. 1672 Kodeksu pracy. Pracownik ma prawo do 4 dni takiego urlopu w roku kalendarzowym. Nie są to jednak dodatkowe dni wolne, lecz część urlopu wypoczynkowego (20 lub 26 dni rocznie).

Aby skorzystać z urlopu na żądanie, należy poinformować pracodawcę najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Kodeks pracy nie nakłada obowiązku uzasadniania decyzji. Pracodawca nie może więc uzależniać jego udzielenia od „ważnego powodu”.

Czy pracownik musi odbierać służbowy telefon na urlopie?

Pracodawca nie ma prawa wymagać od pracownika dyspozycyjności ani odbierania służbowego telefonu w czasie urlopu. Wynika to z art. 152 Kodeksu pracy, który gwarantuje prawo do nieprzerwanego wypoczynku. Takie stanowisko potwierdził także Sąd Najwyższy1, uznając, że wymuszanie gotowości do pracy podczas urlopu jest zaprzeczeniem jego istoty.

Czy pracodawca może odwołać urlop?

Zgodnie z art. 167 § 1 Kodeksu pracy, pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko w wyjątkowych, nieprzewidzianych wcześniej okolicznościach. W takiej sytuacji ma obowiązek zwrócić koszty poniesione bezpośrednio w związku z odwołaniem – np. wydatki na paliwo, bilety lotnicze czy rezerwacje hotelowe.

36 dni – nowy dłuższy urlop dla pracownika. Propozycje zmian

Do Sejmu trafiła propozycja podjęcia inicjatywy legislacyjnej mającej na celu zmianę art. 154 Kodeksu pracy poprzez zwiększenie rocznego wymiaru urlopu wypoczynkowego o 10 dni dla pracowników będących rodzicami lub opiekunami osób z niepełnosprawnością w stopniu znacznym lub głębokim.

Nowy, dłuższy urlop. Rodzice dzieci z niepełnosprawnością walczą o konstytucyjną zasadę ochrony rodziny

Autorzy petycji powołują się na art. 71 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym państwo ma obowiązek wspierania rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji, w tym rodzin wychowujących osoby z niepełnosprawnością. Obecnie opiekunowie osób niepełnosprawnych często zmuszeni są wykorzystywać urlop wypoczynkowy nie na odpoczynek, lecz na organizowanie wizyt lekarskich, zabiegów rehabilitacyjnych, transportu do placówek medycznych czy załatwianie spraw urzędowych. W praktyce tracą więc możliwość realnej regeneracji, gwarantowanej zarówno przez Konstytucję, jak i Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

Nie 20 lub 26 dni, a 30 lub 36 dni urlopu dla opiekunów osób niepełnosprawnych. W Sejmie wymijająco

W odpowiedzi na propozycję Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Sejmu stwierdziło, że Kodeks pracy już obecnie gwarantuje prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego każdemu pracownikowi, nie odnosząc się bezpośrednio do faktycznych obciążeń opiekunów.

Na zarzut konstytucyjny Biuro odpowiedziało, że wsparcie dla rodzin z osobami z niepełnosprawnościami zapewniane jest w wielu innych formach, m.in. przez:

  • ustawę z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. poz. 1429 ze zm.),
  • przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne dla osób rezygnujących z pracy w celu sprawowania opieki,
  • ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej.

Ponadto wskazano, że ustawa z 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. z 2025 r., poz. 620) przewiduje m.in. wykonywanie prac społecznie użytecznych na rzecz opiekunów osób niepełnosprawnych (art. 142) oraz programy wsparcia zatrudnienia i aktywizacji (art. 143 i art. 212 i nast.).

Osoby niepełnosprawne oraz ich opiekunowie bez przebicia w Sejmie

Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę osób dotkniętych niepełnosprawnością (zarówno samych osób z niepełnosprawnościami, jak i ich opiekunów), ich prawa i potrzeby często schodzą na dalszy plan. Tak jest w przypadku asystencji osobistej dla osób z niepełnosprawnościami, jak również w odniesieniu do zasiłku pielęgnacyjnego.

Przez wiele lat opiekunowie osób z niepełnosprawnościami musieli czekać na zmiany w zasadach przyznawania tego świadczenia. Wcześniej, aby móc je otrzymywać, byli zmuszeni rezygnować z pracy zawodowej, a tym samym całkowicie porzucać swoje kariery. Sytuacja zmieniła się dopiero w 2024 r. – obecnie świadczenie pielęgnacyjne można łączyć z aktywnością zawodową.

Nowy dłuższy urlop. Jest nadzieja dla opiekunów – decyzja już wkrótce

Wkrótce odbędzie się głosowanie, czy w związku z powyższą propozycją zostanie skierowany dezyderat do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Jeśli decyzja będzie pozytywna, dalsze postępowanie toczyć się będzie zgodnie z art. 159 Regulaminu Sejmu, regulującym tryb postępowania z dezyderatami komisyjnymi. Organ, do którego skierowany zostanie dezyderat – MRPiPS – będzie zobowiązany ustosunkować się do niego i pisemnie powiadomić Marszałka Sejmu o swoim stanowisku w ciągu 30 dni od dnia jego otrzymania.

1Wyrok SN z dnia 23 marca 2017 r. Sygn. akt I PK 130/16

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 2025 poz. 277)