Jak przetrwać zagrożenie? Uczniowie trenują praktyczne umiejętności w sytuacjach kryzysowych

Charakterystyka przedmiotu

Przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa jest obowiązkowy w klasie VIII szkoły podstawowej i w klasie I liceum ogólnokształcącego, technikum i szkoły branżowej I stopnia.

W podstawie programowej przedmiotu zapisano, że służy on przygotowaniu uczniów do właściwego zachowania i odpowiednich reakcji w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia oraz w stanach nadzwyczajnych. Przedmiot obejmuje treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa państwa, organizacji działań ratowniczych, pierwszej pomocy i edukacji obronnej.

Zakres treści przedmiotu

„Celem zajęć z edukacji dla bezpieczeństwa jest przekazanie uczniom wiedzy o zagrożeniach dnia codziennego i w stanach nadzwyczajnych oraz wykształcenie w nich praktycznych umiejętności w tym obszarze” – czytamy w podstawie.

Wskazano w niej, że kształcenie ma charakter interdyscyplinarny, nastawiony na działanie i radzenie sobie jednostek w sytuacjach określonych zagrożeń. Szczególny nacisk jest położony na kształcenie umiejętności praktycznych, powtarzanych możliwie często, szczególnie przy nauce pierwszej pomocy, terenoznawstwa i strzelectwa.

„Wyrabianie w ten sposób u uczniów odpowiednich nawyków ma istotne znaczenie w wykorzystywaniu przez nich zdobytych umiejętności w warunkach realnego zagrożenia, kiedy to naturalnie występujący wysoki poziom stresu wpływa na proces decyzyjny” – wyjaśniono.

Zaznaczono, że umiejętność udzielania pierwszej pomocy z uwagi na największe prawdopodobieństwo wykorzystania jej w życiu codziennym należy do najważniejszych tematów tej edukacji.

Edukacja praktyczna i terenowa

Zgodnie z podstawą programową w ramach działu I – bezpieczeństwo państwa – uczniowie uczą się m.in. identyfikować wyzwania dla bezpieczeństwa indywidualnego i zbiorowego. W wymaganiach szczegółowych wskazano m.in. takie kompetencje ucznia: wymienia i uzasadnia geopolityczne, militarne i gospodarcze aspekty bezpieczeństwa państwa, zna i rozumie rolę świadczeń obywateli na rzecz obronności oraz zadań i kompetencji władz państwowych i samorządowych w tym zakresie oraz rozróżnia zagrożenia czasu pokoju i czasu wojny.

Kształcenie umiejętności pierwszej pomocy

Wśród wymagań szczegółowych w dziale II – przygotowanie do działań ratowniczych w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń (wypadków masowych i katastrof) – w ramach omawiania zagadnienia ochrona ludności i obrona cywilna uczeń m.in. uczy się rozpoznawać zagrożenia i ich źródła; poznaje zasady postępowania podczas pożaru, wypadku komunikacyjnego, w czasie zagrożenia powodzią, w przypadku katastrofy budowlanej, wycieku gazu z instalacji w budynku mieszkalnym, odnalezienia niewypału lub niewybuchu, zagrożenia lawiną, intensywnej śnieżycy; poznaje zasady postępowania w przypadku awarii instalacji chemicznej, środka transportu lub rozszczelnienia zbiorników z substancjami toksycznymi oraz zna możliwości wykorzystania środków podręcznych i masek przeciwgazowych do ochrony ludzi przed szkodliwym wykorzystaniem toksycznych środków przemysłowych oraz bojowych środków trujących; omawia zasady ewakuacji ludności i zwierząt z terenów zagrożonych. Uczeń poznaje też zasady zaopatrzenia ludności ewakuowanej w wodę i żywność, charakteryzuje zagrożenia pożarowe w domu, szkole i najbliższej okolicy; wymienia rodzaje i zasady użycia podręcznego sprzętu gaśniczego oraz potrafi dobrać odpowiedni rodzaj środka gaśniczego w zależności od rodzaju pożaru, wyznacza strefę bezpieczeństwa w sytuacji zagrożenia, uzasadnia potrzebę przeciwdziałania panice.

Uczeń dowiaduje się też, na czym polega ostrzeganie ludności o zagrożeniach: definiuje i rozpoznaje rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych; charakteryzuje zasady zachowania się ludności oraz zna miejsca ukrycia się po ogłoszeniu poszczególnych alarmów; omawia zasady ewakuacji ludności i środków materiałowych; wskazuje drogi ewakuacji w szkole; potrafi zainstalować w telefonie komórkowym dostępny w miejscu swojego zamieszkania system ostrzegania o lokalnych zagrożeniach.

Dział IV w szkole podstawowej to kształtowanie postaw obronnych. W ramach terenoznawstwa uczeń ma poznać podstawy orientowania się w terenie, w tym nauczyć się wskazywać kierunki stron świata za pomocą np. kompasu, busoli, GPS oraz orientować się w terenie przy pomocy charakterystycznych przedmiotów terenowych. Ma też umieć używać różnych rodzajów map do orientacji w terenie. W podstawie wskazano, że zajęcia z terenoznawstwa powinny odbywać się w terenie. Uczeń szkoły podstawowej ma też przygotowanie do szkolenia strzeleckiego.

Dział IV w szkole ponadpodstawowej to edukacja obronna. W jej ramach uczeń m.in. uczy się reagowania w sytuacjach zagrożenia działaniami wojennymi. Poznaje ograniczenia organizmu ludzkiego związane z brakiem snu, wody i pożywienia oraz wpływem czynników atmosferycznych na możliwości przetrwania. Potrafi wyjaśnić zjawisko paniki oraz omawia sposoby jej przeciwdziałania. Poznaje środki podręczne do zwiększenia szans przetrwania i rozumie, jak je wykorzystywać. Poznaje możliwości pozyskiwania wody i pożywienia występujące w środowisku naturalnym. Uczeń ma też szkolenie strzeleckie: poznaje zasady składania i rozkładania broni, wykonuje strzelanie z wykorzystaniem broni kulowej, pneumatycznej, replik broni strzeleckiej (ASG), strzelnic wirtualnych albo laserowych.

Zarówno w szkole podstawowej, jak i w szkole ponadpodstawowej na lekcjach edukacji dla bezpieczeństwa duży nacisk położony jest na naukę pierwszej pomocy. Od roku szkolnego 2024/2025 nauka udzielania pierwszej pomocy jest obowiązkowo realizowana przez nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej na zajęciach edukacji przyrodniczej oraz przez wychowawców klas na części zajęć z wychowawcą w klasach IV–VII szkół podstawowych, klasach: II–IV liceum ogólnokształcącego, II–V technikum oraz II–III branżowej szkoły I stopnia.

Nowe inicjatywy edukacyjne

Od roku szkolnego 2025/2026 w szkołach podstawowych (od klasy IV) i ponadpodstawowych realizowany jest nowy nieobowiązkowy przedmiot – edukacja zdrowotna, który uwzględnia m.in. tematykę dotyczącą kształtowania umiejętności postępowania w stanach zagrożenia życia i zdrowia zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy.

Od 2024 r. realizowany jest też program Edukacja z Wojskiem. To wspólna inicjatywa Ministerstwa Edukacji Narodowej i Ministerstwa Obrony Narodowej, której głównym celem jest podniesienie świadomości uczniów w obszarze bezpieczeństwa i obronności oraz kształtowanie podstawowych nawyków i umiejętności z zakresu obrony oraz ochrony ludności, a także zachowania w sytuacjach kryzysowych. W ramach programu żołnierze Wojska Polskiego prowadzą specjalnie opracowane zajęcia w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych.