Oto najlepsze systemy emerytalne świata [RANKING 2023]

Przed pandemią Covid-19 średnia długość życia nieustannie rosła. Pandemia i wysoka liczba zgonów cofnęła wzrost średniej długości życia o prawie dekadę, odsuwając na dalszy plan problem starzenia się społeczeństwa i reformę emerytalną. Spadek oczekiwanej długości życia był jednak krótkotrwały i szybko wrócił do kontynuacji trenu wzrostowego.

Dlatego w wielu krajach reforma emerytalna znów znajduje się w centrum uwagi. Ale chociaż wyzwanie ma charakter globalny, cel reformy jest inny w różnych częściach świata.

Aby kompleksowo oceniać stabilność i adekwatność systemów emerytalnych Allianz Research zaprojektował Indeks Emerytalny Allianz (API). Indeks ten oparty jest na trzech subindeksach i bierze pod uwagę 40 parametrów, które są oceniane w skali od 1 do 7, gdzie 1 oznacza ocenę najlepszą. Najnowsza edycja rankingu obejmuje 75 krajów i opiera się na najnowszych dostępnych danych z marca 2023 r.

Wzrost liczby seniorów

Intrygujące jest spojrzenie na liczby bezwzględne. W 2050 r. na całym świecie będzie żyło około 1,6 mld osób w wieku 65 lat i starszych, czyli więcej niż całkowita populacja Afryki dzisiaj. Około 1 miliard z nich będzie mieszkać w Azji, z czego większość w Chinach. Oczekuje się, że ta grupa wiekowa zwiększy się tam z 203 mln obecnie do 395 mln. W Indiach populacja seniorów ma wzrosnąć ponad dwukrotnie ze 101 mln do 250 mln. Liczba osób w wieku 65 lat i starszych wzrośnie do 200 mln w Europie, 142 mln w Afryce i Ameryce Łacińskiej, 100 mln w Ameryce Północnej i 9 mln w Australii i Nowej Zelandii.

Autorzy Allianz Global Pension Report 2023 zaznaczają, że „liczby te podkreślają znaczenie przygotowania systemów emerytalnych na zmiany demograficzne, aby zagwarantować ich długoterminową stabilność finansową i uniknąć nadmiernego obciążenia przyszłych młodych pokoleń. Jednocześnie systemy emerytalne muszą pozostać adekwatne, aby zagwarantować rosnącemu odsetkowi osób starszych godziwy poziom życia na starość”.

W ocenie Allianz repartycyjne systemy emerytalne, w których składki pracującej ludności są wykorzystywane do finansowania świadczeń obecnych emerytów, są skazane na niespełnienie tych wymagań. Wyzwaniem będzie znalezienie właściwej równowagi między równoczesnym zagwarantowaniem trwałości i adekwatności. W wielu krajach uprzemysłowionych oznacza to obniżenie poziomu świadczeń.

Seniorzy żyją coraz dłużej

W większości świata, poza Afryką, starzenie się społeczeństwa będzie napędzane głównie wzrostem średniej długości życia w starszym wieku. Przewiduje się, że światowa średnia dalsza długość trwania życia 65-latka wzrośnie o około dwa lata, z obecnych 17,7 lat do 19,8 lat w 2050 r.

W Europie i Ameryce Północnej wzrost ten może być nieco wyższy niż średnia światowa (+3 lata), podczas gdy w innych częściach świata oczekuje się, że wzrost wyniesie około dwóch lat. Oznacza to, że w połowie wieku średnia dalsza długość życia 65-latka wyniesie około 20 lat w Azji i Ameryce Łacińskiej, 22,1 lat w Europie, 23,1 w Ameryce Północnej i 24,2 w Australii i Nowej Zelandii.

W analizowanych krajach dalsze trwanie życia 65-letniej kobiety ma wydłużyć się do 2050 roku o 2,6 roku, a mężczyzny o 2,9 roku. W połowie krajów średnia dalsza długość życia dla 65-letniego letniego mężczyzny wynosić będzie wtedy ponad 20 lat, a 65-letniej kobiety - ponad 23 lata.

Niepokojąco niski wskaźnik dzietności

Analitycy Allianz oceniają, że zmiany średniej długości życia prawdopodobnie powrócą do poprzedniego trendu. Jednak informacje o rekordowo niskiej liczbie urodzeń, na przykład z Chin, Włoch czy Brazylii, budzą poważne obawy, że współczynniki dzietności w wielu krajach mogą pozostać na niższych poziomach.

Wskaźniki urodzeń także odgrywają kluczową rolę w starzejących się społeczeństwach. We wszystkich regionach świata poza Afryką spadły one poniżej poziomu reprodukcji 2,1, który jest niezbędny do utrzymania stabilnej populacji. To wpłynie na wzrost współczynnika obciążenia demograficznego, który liczy stosunek liczby dzieci i osób starszych do osób w wieku 15-64 lat.

Starsze społeczeństwo to wyższe koszty

Różnice w strukturach wiekowych, zasięgu systemów emerytalnych i ich finansowaniu znajdują odzwierciedlenie w udziale wydatków publicznych na świadczenia emerytalne jako procent PKB. Według statystyk MOP wydatki te wahają się od poniżej 0,5 proc. w Peru do 16 proc. we Włoszech.

Udział wydatków na świadczenia emerytalne w krajach UE oraz w Japonii i Rosji przekracza 10 proc. Włochy, Grecja i Francja należą do krajów o najwyższych wydatkach na świadczenia emerytalne. Państwa te nadal opierają się głównie na repartycyjnych systemach emerytalnych.

Włochy i Grecja należą jednocześnie do krajów o najwyższych poziomach świadczeń w UE. W grupie państw, w których udział wydatków na świadczenia emerytalne jest powyżej 10 proc. PKB (na 12. pozycji) znalazła się Polska.

Wiek emerytalny pozostaje punktem zwrotnym

Kiedy mówimy o stabilności finansowej repartycyjnych systemów emerytalnych, należy również wziąć pod uwagę obciążenie finansowe płatników składek.

Wysokie poziomy składek oznaczają nie tylko wzrost kosztów pracy, co może mieć negatywny wpływ na międzynarodową konkurencyjność danego rynku, ale także mogą spowodować ucieczkę pracowników w szarą strefę, zwłaszcza jeśli oczekiwane przyszłe wypłaty emerytur zostaną uznane za niewspółmierne do wniesionych składek.

W ponad połowie gospodarek, które zbadał Allianz, stawki składek już dziś przekraczają 20 proc. Najwyższe składki płacą pracownicy w Singapurze - tutaj potrącane jest aż 37 proc. dochodu. Kolejne to Łotwa i Włochy (powyżej 30 proc.). Pod względem wysokości składek Polska plasuje się w środku stawki z wynikiem nieco poniżej 20 proc. (19,5 proc.)

Filarem długoterminowej stabilizacji systemów emerytalnych nadal pozostaje dostosowanie wieku emerytalnego do kształtowania się przyszłej długości trwania życia. W analizowanych przez Allianz krajach ustawowy wiek emerytalny w sektorze prywatnym wynosi od 67 lat dla obu płci w Danii, Grecji, Norwegii i we Włoszech, do 50 lat w Katarze i Nigerii.

W 23 krajach, w tym w Polsce (65 lat dla mężczyzn i 60 dla kobiet), wiek emerytalny kobiet był nadal niższy niż w przypadku mężczyzn, mimo że kobiety mają wyższą średnią długość życia.

W 33 krajach wiek emerytalny ma zostać podniesiony do 2050 r., ale wątpliwe jest, czy zrekompensuje to oczekiwane wydłużenie życia.

Biorąc pod uwagę planowane reformy, podwyższenie wieku emerytalnego mężczyzn będzie wystarczające jedynie w 13 z 75 krajów. W przypadku kobiet dotyczy to 21 krajów, co odzwierciedla fakt, że wiek emerytalny kobiet i mężczyzn zostanie zharmonizowany w wielu gospodarkach.

Należy też zaznaczyć, że w większości krajów OECD efektywny wiek emerytalny jest wciąż niższy od ustawowego wieku emerytalnego, a faktyczna długość życia zawodowego, zwłaszcza w krajach uprzemysłowionych, jest w wielu przypadkach wyraźnie krótsza niż szacunki Allianz.

Subindeks warunków

Pierwszy podindeks API ocenia tempo zmian demograficznych, zadłużenie publiczne i ogólny standard życia, dlatego jest odzwierciedleniem strukturalnych warunków wstępnych, które musi uwzględniać każda reforma systemu emerytalnego.

Ten punkt wyjścia jest najkorzystniejszy w Izraelu, Holandii i krajach skandynawskich. Na drugim krańcu znalazły się Grecja, Chiny, Portugalia i Włochy, gdzie wyniki wskazują na potrzebę dalszych reform w obliczu szybko starzejących się społeczeństw i ograniczonej swobody finansowej w zakresie subsydiowania systemu socjalnego. Polska z wynikiem 4,5 ma wyniki niewiele lepsze od Włoch i znajduje się w dolnej części zestawienia.

Subidindeks zrównoważonego rozwoju

Subidindeks zrównoważonego rozwoju ocenia, w jaki sposób system emerytalny jest przygotowany do złagodzenia skutków zmian demograficznych. Istnienie uzupełniających elementów kapitałowych, zachęt zmierzających do odroczenia przejścia na emeryturę, wprowadzenie czynników demograficznych w dostosowaniu świadczeń emerytalnych i wiek emerytalny odgrywają kluczową rolę w tym zakresie.

Najlepsze wyniki w tym subindeksie ma Indonezja, dzięki planowanemu podwyższeniu wieku emerytalnego do 65 lat w dłuższej perspektywie i dalszej swobodzie finansowej w odniesieniu do przyszłych podwyżek składek. Wśród państw Unii Europejskiej najbardziej zrównoważony system emerytalny mają Dania i Portugalia, które zajmują 3. i 4. pozycję z tym zestawieniu.

Francja, gdzie od wielu tygodniu trwają protesty przeciw reformie emerytalnej, pod względem zrównoważonego rozwoju z wynikiem 3,7 (takim jak ma Polska) plasuje się w dolnej części zestawienia. Jednak bez uwzględnienia niezbędnego podwyższenia wieku emerytalnego Francja wypadłaby znacznie gorzej, notując wskaźnik na poziomie 4,4.

Subindeks ocenia adekwatność systemów emerytalnych

Trzeci subindeks API, ocenia, czy systemy emerytalne zapewniają odpowiedni standard życia osobom w starszym wieku. Obejmuje poziomy świadczeń, zakres systemu emerytalnego, dostęp do usług finansowych i integracji starszych pracowników na rynku pracy.

Na czele rankingu w tym zestawieniu znalazły się Dania (wynik: 1,4) i Holandia (1,7), które mają silny filar emerytalny finansowany kapitałem i stosunkowo wysokie poziomy publicznych świadczeń emerytalnych.

W obu krajach wskaźniki aktywności zawodowej mężczyzn w wieku 65 lat i więcej już teraz wyraźnie przekraczają 10 proc., co odzwierciedla również podwyższenie wieku emerytalnego w obu krajach.

W Polsce subindeks adekwatności kształtuje się na poziomie 3,9.

W ogólnej klasyfikacji najlepiej oceniane są systemy emerytalne Danii, Holandii i Szwecji. Polski system emerytalny z oceną 4 plasuje się w dolnej części zestawienia.