W Kodeksie pracy opisano sposób wyrównania finansowego za pracę w godzinach nadliczbowych, które przekraczają ustalone normy czasu pracy pracownika oraz przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Określono także limit godzin nadliczbowych w skali tygodniowej.
Pracodawca nie może zaplanować nadgodzin rutynowo, gdyż praca w godzinach nadliczbowych jest dozwolona jedynie w wyjątkowych okolicznościach, takich jak:
- sytuacje wymagające prowadzenia akcji ratowniczych w celu ochrony życia lub zdrowia,
- konieczność ochrony mienia lub usuwania awarii, w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy.
Jak rozlicza się pracę w godzinach nadliczbowych?
Praca wykonywana w godzinach nadliczbowych może być rozliczona na dwa sposoby:
- Poprzez udzielenie czasu wolnego - jeśli pracownik sam proponuje odebranie nadgodzin w postaci wolnego czasu, otrzymuje godzinę wolnego za każdą nadliczbową godzinę pracy. Jeśli to pracodawca sugeruje czas wolny, pracownikowi przysługuje półtora raza więcej czasu wolnego niż liczba nadgodzin przepracowanych.
- Poprzez wypłatę dodatku do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokościach: 100% wynagrodzenia za pracę w nadliczbowych godzinach w nocy, w niedziele i święta (które nie są dniami pracy dla pracownika), a także w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w niedzielę lub święto, oraz 50% wynagrodzenia, jeśli nadgodziny wystąpiły w innym dniu niż wymienione powyżej.
Tygodniowy limit nadgodzin
Zgodnie z artykułem 131 Kodeksu pracy, łączny tygodniowy czas pracy, wliczając w to godziny nadliczbowe, nie powinien przekroczyć przeciętnie 48 godzin w danym okresie rozliczeniowym. Z tego wynika, że przy standardowym 5-dniowym tygodniu pracy pracownik może przyjąć maksymalnie 8 nadgodzin.
Roczny i miesięczny limit nadgodzin
Zgodnie z przepisami zawartymi w artykule 151 § 3, limit godzin nadliczbowych w ciągu jednego roku kalendarzowego nie może przekroczyć 150 godzin. W przeliczeniu na miesiące oznacza to, że miesięczny limit wynosi 12,5 godziny. Istotne jest, że nadgodziny pracownika nie mogą być planowane i muszą być kontrolowane, aby nie przekroczyć zarówno limitu tygodniowego, jak i rocznego.
Nadgodziny tylko w wyjątkowych sytuacjach
Praca w godzinach nadliczbowych powinna mieć miejsce wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych. Niestety, często dochodzi do nadużyć, gdzie pracownicy wykonują znacznie więcej nadgodzin, niż dopuszcza to prawo, obawiając się utraty pracy. Taka sytuacja nie powinna mieć miejsca.
Czy można odmówić pracy w godzinach nadliczbowych?
Mimo że co do zasady pracownik nie powinien odmawiać pracy w godzinach nadliczbowych (między innymi ze względu na wystąpienie szczególnych okoliczności), w niektórych sytuacjach jest to jednak możliwe.
Niektóre grupy pracowników są wyłączone spod obowiązku wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych. Dotyczy to między innymi kobiet w ciąży, młodocianych, pracowników zatrudnionych na stanowiskach, gdzie występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń szkodliwych czynników dla zdrowia, osób posiadających zaświadczenie lekarskie o konieczności czasowego wstrzymania się od pracy w godzinach nadliczbowych oraz osób z niepełnosprawnością (z wyjątkiem tych zatrudnionych przy pilnowaniu). Warto dodać, że opiekunowie dzieci do 4. roku życia mogą brać nadgodziny, ale nie są do tego zobowiązani.