Prezydent Barack Obama dotrzymał słowa i ogłosił zakończenie rozpoczętej w grudniu 2001 roku interwencji – misji ISAF – w Afganistanie. To symboliczny koniec ery dominacji USA. Ameryka dominowała, ale nie wygrała, choć nie widać pewnego pretendenta do przejęcia jej roli w światowym ładzie.
Toczą się spory o to, co nas czeka w nowej erze, którą niektórzy już nazywają poamerykańską (np. Fareed Zakaria, Kishore Mahbubani i wielu autorów chińskich, m.in. Liu Mingfu i Zhang Weiwei). Charles Kupchan obawia się, że grozi nam „świat niczyj” (No One’s World), natomiast Amitav Acharya, osiadły od lat na Zachodzie i wykładający w USA Hindus, w niedawno wydanym eseju o znamiennym tytule „Koniec amerykańskiego porządku światowego” („The End of American World Order”) porównuje nadchodzącą epokę do multikina. Twierdzi on w tym ważnym tomie, że mamy do czynienia ze zmierzchem „prowadzonego przez Amerykanów liberalnego porządku hegemonicznego”, a „amerykański ład światowy zmierza do końca nawet bez względu na to, czy dochodzi do zmniejszenia rangi Ameryki, czy nie”. Po prostu czas Pax Americana, z jakim niewątpliwie mieliśmy do czynienia w wyniku upadku ładu dwubiegunowego, kończy się i to raczej nieodwołalnie. Nie będzie już jedynego supermocarstwa czy hegemona, jakim były USA, a wcześniej Wielka Brytania i inni.
>>> Czytaj też: Islandia żegna się z Unią. Reykjavik zrezygnuje z członkostwa w UE
Prawda wielu ekranów
Nadchodzi era multipleksu, w której „żaden pojedynczy reżyser czy producent nie będzie w stanie zmonopolizować uwagi czy wierności widzów”. Po 2008 r. mamy bowiem do czynienia nie tylko ze wschodzącymi rynkami, zwanymi poprzednio Trzecim Światem, Południem czy państwami rozwijającymi się, ale też z odrodzeniem niegdysiejszych ośrodków i centrów siły, jak też dawnych cywilizacji, takich jak Chiny, Indie czy Turcja. Tym samym ten nowy świat będzie również wielokulturowy, bowiem nowe – a raczej odradzające się – mocarstwa mają własne, odmienne od zachodnich systemy wartości. Ten właśnie aspekt eksponuje w omówieniu książki Acharyi w najnowszym numerze magazynu „Foreign Affairs” jeden ze strategicznych guru w USA John Ikenberry.
Czy ten bardziej zróżnicowany, wielobiegunowy świat będzie lepszy? Trudno powiedzieć. O to też toczą się spory. Istotne (także dla nas, w Polsce) jest to, że epoka bezwzględnej amerykańskiej dominacji raczej nieodwracalnie odeszła do historycznych annałów, z czego należy wyciągnąć strategiczne wnioski dla siebie. Czas przypomnieć sobie, że istnieją także rynki pozaeuropejskie i inne kierunki niż tylko Zachód, na który – wtedy jak najbardziej słusznie – postawiliśmy po 1990 roku.
Powrót Azji, szok na Zachodzie
Logika Amitava Acharyi jest bowiem nieubłagana. Bierze on do ręki najnowsze dane (pisał pod koniec 2013 r.) OECD, z raportu UE „Global Trends 2030” oraz zatytułowanego dokładnie tak samo raportu amerykańskiej Narodowej Rady Wywiadu (pisałem na jego temat na łamach Obserwatora Finansowego w grudniu 2012 r., tuż po jego publikacji). Do tego dodaje dane z Banku Światowego, Azjatyckiego Banku Rozwoju czy amerykańskiego Senatu i wychodzi mu, co następuje.
Przy użyciu tych samych metod liczenia i mierników PKB USA w roku 2000 było ośmiokrotnie wyższe od PKB Chin. W roku 2010 było już tylko trzy razy wyższe. W tym samym czasie udział rynków wschodzących w światowym PKB zwiększył się z 18 do 29 proc., a licząc po kursie siły nabywczej (PPP) z 34 do 45 proc. Jeśli nie nastąpi jakiś nieprzewidywalny kataklizm, to według europejskiego „Global Trends” w roku 2030 lista największych gospodarek świata będzie się prezentować następująco: Chiny (23,8 proc.), USA (17,3 proc.), UE (14,3 proc.), Indie (10,4 proc.) i Japonia (3,5 proc.).
Amerykański raport „Global Trends” podaje zbieżną kolejność największych gospodarek świata, choć nieco inne liczby, ale dodaje przy tym, iż w 2030 r. najdynamiczniejsza ostatnio Azja nie tylko przewyższy świat euroatlantycki, tzn. USA i UE, w PKB, ale też będzie dominowała pod względem liczby mieszkańców, wydatków na zbrojenia, badania i rozwój oraz postęp technologiczny. Według ulokowanego w Manili Azjatyckiego Banku Rozwoju, który sugeruje, że „nadchodzi wiek Azji”, PKB tego kontynentu w światowym udziale zwiększy się z 39,9 proc. w roku 2030 do 52,3 proc. w roku 2050, podczas gdy w tym samym czasie udział USA (obecnie na poziomie 22 proc.) spadnie do zaledwie 12 proc. Chiny zwiększą swój udział w światowym PKB do 20 proc., Indie do 16 proc.
Mniejsza o liczby i metodykę badań. Prognozować dziś, co będzie w roku 2030 czy 2050, to wróżyć z fusów. Zawsze w takim kontekście warto przypomnieć znamienne słowa duńskiego fizyka Nielsa Bohra: „Przewidywanie jest bardzo trudne, szczególnie jeśli chodzi o przyszłość”. Tak naprawdę nie wiemy, jak będzie, mamy przed sobą zbyt wiele niewiadomych. Ważne są jednak tendencje i widoczne już procesy, a te – zdaniem hinduskiego uczonego – są dość jednoznaczne w wymowie i treści. Kończy się rozpoczęta w epoce wielkich odkryć geograficznych epoka europocentryzmu i dominacji Zachodu.
Wracają do gry dawne mocarstwa, szczególnie Chiny i Indie, które – jak wykazują staranne dane OECD i Angusa Maddisona – jeszcze w epoce wojen napoleońskich dawały światu około 40 proc. ówczesnego PKB, a dopiero potem popadły w głęboki kryzys wywołany czy to kolonizacją, czy wojnami opiumowymi. Dlatego dla nich, dla tamtejszych elit i społeczeństw, to, co się dzieje od 2008 r., to nic innego niż powrót do czasów minionej chwały, podczas gdy dla nas, na Zachodzie, to szok. Bo przecież zgodnie z tą logiką zawsze było inaczej. My mieszkaliśmy w świecie rozwiniętym i wysoko uprzemysłowionym, a oni w świecie nędzy. Ich świat nazywaliśmy rozwijającym się albo Trzecim Światem, podczas gdy my byliśmy Pierwszym.
>>> Czytaj też: Nie tylko Rosja. Oto kraje, które zmagały się z sankcjami. Część wygrała
Konwergencja czy konflikt?
Charakterystyczne i znamienne, że ten – jakże istotny – przekaz płynący z obecnie zachodzącej zmiany układu sił na scenie globalnej jest zarówno mocno eksponowany przez wspomnianych na wstępie autorów chińskich, jak też zakorzenionych na Zachodzie, ale o hinduskich korzeniach, jak Amitav Acharya, Kishore Mahbubani, Fareed Zakaria czy Parag Khanna. Oni wiedzą, co mówią: kończy się era jednobiegunowości, samodzielnych mocarstw i hegemonów. Nadchodzi epoka multikina, z odmiennymi programami, a nawet scenariuszami.
>>> Czytaj też: Rosja uderzy w kraje bałtyckie? ISIS podpali Bliski Wschód? Oto wydarzenia, które mogą wstrząsnąć światem
>>> Czytaj cały artykuł na stronie Obserwatora Finansowego
/>
/>