Zdrowie, dochody, jakość życia, energia, ekologia, czyli… same dobre wiadomości! Rok 2024 był najlepszy w historii

Złe wiadomości rozprzestrzeniają się z siłą huraganu. Te o huraganach – z siłą tsunami. Te o tsunami – z potęgą nuklearnej eksplozji lub zderzenia z asteroidą. Informacja o katastrofie lotniczej potrafi zniechęcić miliony ludzi do latania. Jest tak, choć we wszystkich wypadkach lotniczych w 2024 r. zginęło w sumie nieco ponad 300 osób, z czego ponad połowa w samej końcówce grudnia – w katastrofie koreańskiego Jeju Air. Wszechobecne media relacjonują takie dramaty z bardzo bliska, wręcz ze środka (zapisy rozmów z pokładu, dane z czarnych skrzynek…) i łatwo wtedy zapomnieć o kontekście. A ten jest taki, że KAŻDEGO DNIA na całym świecie odbywa się PONAD STO TYSIĘCY LOTÓW, z czego 90 proc. to loty pasażerskie. W wakacyjnych szczytach bywa i ćwierć miliona lotów dziennie. Kiedy czytacie te słowa, na niebie jest ok. 10 tys. maszyn z podróżnymi zmierzającymi we wszelkich kierunkach. A w 2024 r. bywały momenty, gdy w jednej chwili było w powietrzu PRAWIE DWADZIEŚCIA PIĘĆ TYSIĘCY SAMOLOTÓW. Wszystkie wystartowały i wylądowały zgodnie z planem. Oczywiście, nikt o takich rzeczach nie wspomni. Bo i po co? Nota bene – 300 osób rocznie zabijają co roku tylko w Polsce pijani kierowcy. Dodatkowo ok. 2 tys. ludzi ranią…

Tym tekstem próbuje dziś, choć na chwilę, przywrócić naszemu wspólnemu spojrzeniu na Polskę, Europę, świat właściwe proporcje – między grozą katastrof i wyzwań a realiami codziennego życia w skali mikro i makro. Wbrew katastroficznemu co do zasady tonowi wszystkich mediów (a zwłaszcza społecznościowych baniek), realistami nie są bowiem wieczni pesymiści – z prostej przyczyny: że świat jest faktycznie o niebo lepszy niż się większości z nas wydaje. Ba, w perspektywie dłuższej niż jedna kadencja polskiego rządu (a nawet prezydenta) – czyni stałe postępy w większości dziedzin. W XXI wieku ów cywilizacyjny postęp przyspieszył pod wszystkimi długościami i szerokościami geograficznymi. To dlatego Europa przestaje się wydawać wyspą ekstremalnego dobrobytu, to z tej przyczyny rozmawiamy o naszej konkurencyjności i tempie rozwoju – bo inni szybko nas gonią.

Przeczytajcie i sami oceńcie, czy nie mam racji, próbując wnieść do naszej codziennej debaty nieco nienachalnego optymizmu.

Jakość życia i dochody: więcej dostatku, mniej nędzy

Dane Organizacji Narodów Zjednoczonych i Banku Światowego dowodzą, że miniony rok 2024 był pod wieloma kluczowymi względami najlepszy w całej historii. ONZ podaje, że średnia długość życia na Ziemi wydłużyła się do rekordowych 73,3 lat. Błyskawicznie odrobiliśmy zatem straty z czasu pandemii, gdy średnia długość życia spadła z 72,6 lat (w 2019 r.) do 70,9 (w 2021 r.). Przewiduje się, że do połowy stulecia oczekiwana długość życia wzrośnie o prawie 5 lat.

Najwyższy w dziejach okazał się też być w 2024 r. średni realny (czyli po uwzględnieniu inflacji) produkt krajowy brutto na mieszkańca – wyniósł aż 11 579 USD wobec 10 946 USD przed pandemią (2019 r.) i 10 454 USD w dołku pandemii (2020 r.). Wzrosły dochody na głowę we wszystkich decylach dochodowych, więc udało się w świecie ograniczyć rozmiary skrajnego ubóstwa. Naukowcy szacują, że w 1820 r. w totalnej nędzy żyło ok. 90 procent mieszkańców planety, a trzeba pamiętać, że cała ludzkość liczyła wtedy zaledwie 1,1 mld osób, czyli znacznie mniej niż dziś mają same Indie czy Chiny; ówcześni myśliciele straszyli przeludnieniem globu i masowym głodem.

Według Global Multidimensional Poverty Index w 1981 r., gdy Ziemię zamieszkiwało już 4,5 mld osób (a w Polsce Solidarność rozbudziła nadzieję na wolność), odsetek ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie obniżył się do 42,7 proc., zaś na przełomie XX i XXI wieku (przy 6,1 mld ludzi) spadł do 27,8 proc. Bank Światowy zwraca uwagę, że obecne stulecie okazało się być pod tym względem okresem niebywałego postępu – do 2019 r. udało się zredukować odsetek ludzi żyjących w skrajnym ubóstwie do rekordowego w dziejach 8,8 proc. Pandemia spowodowała wprawdzie regres – w 2020 r. odsetek cierpiących z powodu nędzy i głodu znów zbliżył się do 10 proc. - ale od tego czasu znowu mamy postęp i w 2024 r. ludzkość, licząca już blisko 8,1 mld istnień, pobiła rekord wszech czasów schodząc do wskaźnika ubóstwa ma poziomie 8,5 proc. (żeby nie było zbyt różowo: chodzi o ponad 680 mln osób, a dodatkowo 1,1 mld żyje w biedzie).

Zdrowie: wielkie postępy medycyny i długowieczność

Współtwórcy popularnego portalu Humanprogress.org zwracają uwagę, że opisanej wyżej poprawie wskaźników pokazujących poziom i jakość życia na Ziemi towarzyszył wzrost siły nabywczej przeciętnych dochodów – zdecydowaną większość populacji planety stać dziś bez większych problemów na zakup dóbr, które jeszcze kilka lat temu były słabo dostępne, a przed stuleciem – wręcz niedostępne dla 80 proc. mieszkańców globu. Żywność i ubrania stały się w XXI wieku najtańsze w dziejach, skokowo zwiększyła się także dostępność wszelkiego rodzaju technologii (błyskawiczne upowszechnienie smartfonów podłączonych do internetu jest fenomenem w dziejach). Na stronie Humanprogress.org znajdziemy też tradycyjnie linki do dobrych wiadomości z minionego roku – tym razem jest ich aż 1 066!

Aż jedna trzecia z nich dotyczy postępów w obszarze medycyny i zdrowia. Coraz bardziej obiecujące efekty w leczeniu nowotworów daje zastosowanie nowych form diagnostyki i terapii wykorzystujących algorytmy sztucznej inteligencji, w 2024 r. odnotowano sukcesy m.in. w leczeniu najbardziej agresywnych, opornych na terapię i śmiertelnych nowotworów, m.in. glejaka i różnych odmian raka płuc, równocześnie radykalnie zmniejszyła się w tym stuleciu śmiertelność z powodu najczęstszych nowotworów (jak rak piersi – o ponad połowę), a w ciągu ostatnich czterech lat odnotowano skokowe postępy m.in. w leczeniu raka szyjki macicy. Amerykańska FDA zatwierdziła pierwsze w dziejach badanie krwi mające na celu wykrycia raka jelita grubego. Zyskaliśmy tani i prosty test na raka prostaty, a siedem krajów uruchomiło wspólne badania kliniczne szczepionki przeciwko rakowi płuc. Zarazem imponujące efekty daje nowa szczepionka na czerniaka.

Nowe terapie przeciwnowotworowe są przy tym o wiele łagodniejsze dla pacjenta niż chemioterapia (zwłaszcza ta znana sprzed lat), dają zdecydowanie mniej skutków ubocznych. Spadają też koszty wytworzenia i ceny wielu leków, a zastosowanie już znanych zostało rozszerzone na nowe choroby (dotyczy to m.in. duńskiego hitu dla diabetyków powszechnie używanego do odchudzania).

Potężny postęp dokonał się w obszarze włączania do społeczeństwa i gospodarki osób z niepełnosprawnościami. Elon Musk zelektryzował w minionym roku świat nie tylko swym poparciem dla Donalda Trumpa i niemieckiej AfD, ale i demonstracją możliwości implantów mózgowych – pierwszy pacjent Neuralinku umie wydawać polecenia komputerowi oraz m.in. poruszać myszką używając do tego wyłącznie myśli, a dwujęzyczny implant mózgowy AI pomaga komunikować się pacjentowi po udarze – również przy pomocy generowanej przez komputer mowy. Naukowcy badają potencjał implantów w leczeniu epilepsji, zapalenia stawów, a nawet nietrzymania moczu. Kolejny implant - rdzenia kręgowego - pomaga pacjentowi z chorobą Parkinsona chodzić, jeszcze inny – wedle doniesień ze wstępnych badań klinicznych - przywraca wzrok. Nowe terapie genowe pozwalają widzieć ludziom od urodzenia niewidomym i słyszeć ludziom od urodzenia niesłyszącym; inna nowa terapia redukuje szumy uszne. Zaawansowane są prace nad bionicznymi kończynami sprawiającymi wrażenie prawdziwych. Terapia komórkami macierzystymi daje nadzieję na przywrócenie mobilności u osób sparaliżowanych.

Wiele bardzo dobrych wieści napłynęło z laboratoriów i ośrodków badawczych pracujących nad diagnostyką i skutecznym leczeniem schorzeń będących koszmarem zwłaszcza osób w starszym wieku (i ich bliskich), jak choroby Alzheimera i Parkinsona oraz demencja. Najnowsze metody pozwalają wykrywać te choroby nawet na 15 lat przed wystąpieniem objawów, a nowe leki i terapie potrafią opóźnić rozwój dolegliwości i niwelować skutki. To niezwykle ważne w starzejących się społeczeństwach wielu krajów.

Robimy coraz większe postępy w walce z cukrzycą – chorobą powszechną w większości krajów rozwiniętych. Brazylijczycy wyhodowali pierwszą krowę produkująca ludzką insulinę w swoim mleku, na rynek trafi wkrótce także „inteligentna insulina” reagująca na zmieniający się poziom cukru we krwi, komórki macierzyste po raz pierwszy na świecie potrafiły odwrócić cukrzycę u pacjentki.

Zyskaliśmy nowe leki chroniące nas przed zawałami serca i udarem mózgu, równocześnie rewolucyjnie poprawiły się wskaźniki leczenia zawałowców i rehabilitacji osób po udarach. Rozwijane są nowe metody na regenerację zniszczonego serca.

Nowy lek zapobiega uderzeniom gorąca u kobiet w menopoauzie. Mamy przełom w leczeniu mukowiscydozy. Są obiecujące wyniki terapii służących regeneracji nerwów. Przeszczepy komórek mózgowych pozwalają leczyć lekoodporną padaczkę. Znaleziono główną przyczynę nieswoistego zapalenia jelit. Nowe terapie dają nadzieję w walce z dystrofią mięśniową Duchenne'a. Nowa terapia powoduje remisję chorób autoimmunologicznych. Brazylia zwalczy dengę przy pomocy… specjalnie zmodyfikowanych komarów oraz pierwszej w dziejach skutecznej szczepionki. Dzięki szczepieniom i terapiom HIV znalazł się w odwrocie we wszystkich krajach świata, co wydłużyło długość życia m.in. w Afryce i Indiach – spadek liczby zgonów na AIDS jest spektakularny; nowy lek zapobiegający HIV wykazał 100-procentową skuteczność w badaniu klinicznym.

Kolejne kraje uwalniają się od malarii. Po 100 latach zrobił to m.in. Egipt, blisko sukcesu jest Kambodża, gigantyczne postępy zrobił Bangladesz. Kamerun rozpoczyna pierwsze na świecie masowe wprowadzanie szczepionki przeciwko tej chorobie. Nowe moskitiery zapobiegły 13 milionom przypadków malarii w programach pilotażowych. Do walki z malarią zaprzęgnięto także drony współpracujące z AI oraz komary ze zmodyfikowanym kodem genetycznym (tak – GMO!). Pojawiła się nowa (doustna) szczepionka przeciwko polio typu 2, najbiedniejsze kraje odnotowały skokowy spadek zachorowań na gruźlicę, trąd i filariozy.

Jakość życia: Antybiotyk zabijający oporne bakterie i skuteczna terapia odchudzająca

Pojawił się antybiotyk zabijający bakterie uchodzące dotąd za lekooporne – działa skutecznie oszczędzając mikroflorę. Mocno zmniejsza się liczba przypadków zapalenia wątroby typu C. Mamy coraz skuteczniejsze jednodawkowe szczepionki przeciwko grypie. Wynaleziono pigułkę na depresję poporodową. Trwają prace nad pierwszym lekiem na endometriozę oraz nad przedłużeniem płodności kobiet - wstępne badanie wskazują, że może to być nawet 5 lat więcej. Rodzi się też coraz więcej dzieci z przeszczepionych macic, mikroroboty pomagają w leczeniu niepłodności. Urodziło się pierwsze dziecko w procesie dojrzewania komórek jajowych poza ciałem.

Rozrusznik mózgu pomógł kobiecie z depresją. W USA pierwszy raz od lat spada poziom zażywania opioidów (drastycznie zmniejszyła się liczba zgonów z przedawkowania) , równocześnie rekordowo niski jest odsetek osób palących papierosy i maleje odsetek korzystających z nikotynowych zamienników tradycyjnych wyrobów tytoniowych; nastolatkowie korzystają z wszelkiego rodzaju używek najrzadziej od 25 lat.

Pojawiły się terapie odchudzające 10 razy skuteczniejsze od duńskiego hitu rynkowego – a dużo tańsze. W leczeniu otyłości najlepsze efekty daje medycyna precyzyjna. Efekt? Wskaźniki otyłości w USA spadają po raz pierwszy w historii, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.

W 2024 r. zyskaliśmy antidotum na śmiertelne dotąd ukąszenia węży, byliśmy świadkami rewolucji w przeszczepach szpiku kostnego, jesteśmy bliscy rozwiązania problemu konfliktów krwi (nowa technika sprawi, że grupy krwi będą wzajemnie kompatybilne) i znalezienia idealnego substytutu krwi oraz zamrażania tkanki mózgowej bez szkody dla niej. Postęp technologiczny pozwala tworzyć cyfrowe bliźniaki uszkodzonych ludzkich organów i trenować na nich lekarzom przed właściwą operacją.

A to nie koniec postępów w obszarze zdrowia. Duże postępy zrobiliśmy w leczeniu alergii, regeneracji uszkodzonych tkanek (w tym stawów – dzięki temu będzie można uniknąć wielu operacji!), dynamicznie rozwija się transplantologia – w minionym roku naukowcy hodowali narządy przy użyciu płynu pobranego podczas ciąży, pierwszy pacjent otrzymał przeszczep wątroby świni z edytowanym genem, inny przeszczep genetycznie zmodyfikowanej nerki świni, a pacjentka otrzymała wydrukowaną w 3D tchawicę. Byliśmy świadkami pierwszego na świecie przeszczepu całego oka oraz pierwszego w dziejach w pełni zrobotyzowanego przeszczepu podwójnego płuca. Od września testowany jest na ludziach lek na odrastanie zębów.

Żywność i rolnictwo: roboty zamiast dzieci w polu

Nowe technologie odmieniają globalne rolnictwo. To całkowicie nowa era. Na polach coraz częściej pracują ciągniki autonomiczne i drony. Na polach bawełny pojawił się w 2024 r. pierwszy robot zbierający. Podobne konstruowane są w centrach badawczych całego świata do zbioru innych roślin. W Polsce trwają prace m.in. nad robotami do zbioru owoców, w tym truskawek i malin. Równocześnie konstruowane są roboty do odchwaszczania oraz oprysków.

Sieć stacji meteorologicznych, zaawansowanych satelitów, dronów i AI wykorzystywana jest do tworzenia idealnych warunków dla upraw poszczególnych roślin, wczesnego diagnozowania i eliminowania chorób, tępienia chwastów i szkodników roślin bez pestycydów oraz do optymalizacji nawożenia. Wszystko to pozwala to skokowo zwiększać produktywność przy mniejszym obciążeniu środowiska – dzięki temu światowa produkcja żywności osiągnęła w 2024 r. rekordowe poziomy, a skala zagrożenia głodem i niedożywieniem była najmniejsza w historii. Mocno spadł m.in. udział wydatków na żywność w wydatkach gospodarstw domowych w Indiach i Bangladeszu.

Izraelska firma „wyhodowała” pierwsze na świecie steki wołowe poza organizmem zwierzęcym. Naukowcy znaleźli sposób na poprawę smaku mięsa wyhodowanego w laboratorium (Wielka Brytania została pierwszym krajem w Europie, który zatwierdził takie mięso do obrotu). Rozwiązaliśmy problem z zapylaniem – po raz pierwszy od lat wzrosła globalna populacja pszczół.

Ekologia: powrót zwierząt, które „wyginęły”

Wbrew wielu przekonaniom, odtwarzane są populacje wielu gatunków zwierząt, którym jeszcze niedawno groziło całkowite wyginięcie. Do USA wróciły dzikie jaguary, w Indiach rosną kolejne dzikie gepardy, rysie na dobre odżyły w Hiszpanii, żbiki znów rodzą się poza niewolą, w Tajlandii i Bangladeszu rozwija się populacja tygrysów.

W stolicy Nowej Zelandii po raz pierwszy od ponad wieku przyszły na świat ptaki kiwi, sępy brodate wracają do południowo-wschodniej Francji, a płomykówki do Wielkiej Brytanii, ekolodzy namierzyli gatunki orłów nie widziane od… 500 lat, na Florydzie odrodził się wróbel konik polny, w Zatoce Maine odnotowano rekordową liczbę maskonurów lęgowych, orły bieliki rozmnażają się na niektórych obszarach pierwszy raz od… 150 lat, "wymarły" zimorodek Guam ponownie wzbił się w 2024 r. w powietrze po prawie 40 latach. Dzikie konie wracają na stepy Kazachstanu po dwóch wiekach. Do szwedzkich wód po stu latach nieobecności wróciły jesiotry. W Hampshire urodziły się pierwsze bobry od… 400 lat.

Ponadto wielki renesans żółwi odnotowano w Bangladeszu, Brazylii i Grecji, wieloryby wróciły do Oceanu Południowego i wybrzeży Irlandii (po 114 latach) i radziły sobie w świecie tak dobrze, że – wedle czołowych ekspertów - nie potrzebują już Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej…

Również lasy na świecie mają się znacznie lepiej, niż nam się na co dzień wydaje. Od 30 latach rośnie ich powierzchnia m.in. w Indiach i Pakistanie. Uzbekistan robi nasadzenia w miejscu, w którym było kiedyś morze, Chiny przestały pustynnieć, w Wielkiej Brytanii trwa odbudowa lasów przy wsparciu najnowszych technologii.

Energia i ekologia: triumfy atomu, ekspansja OZE

Nie jest prawdą, że świat nie robi nic w zakresie ekologii, ochrony klimatu i środowiska. Wprawdzie paliwa kopalne stanowią wciąż fundament większości gospodarek, ale odchodzenie od nich nigdy nie odbywało się w świecie w tak szybkim tempie jak w 2024 r. Kolejne kraje ogłosiły rozbudowę energetyki jądrowej. Powstaną reaktory niechłodzone wodą, a jednocześnie w pełni odporne na stopienie rdzenia. W 2025 r. padnie globalny rekord produkcji energii jądrowej. Nowe technologie budowlane pozwolą w radykalnie szybszym budowaniu i uruchamianiu małych siłowni atomowych. Big-techy (m.in. Amazon i Meta) zaczęły inwestować grube pieniądze w rozwój technologii reaktorów modułowych.

Innowacyjne projekty wykorzystania źródeł geotermalnych uruchamiano od Islandii po Teksas. Drapacze chmur w kolejnych krajach przekształcane są w generatory energii, a produkcja energii z fotowoltaiki ustanowiła nowe światowe rekordy – od zachodnich i bliskowschodnich metropolii po… wioski w Amazonii. Na rynku pojawiły się superwydajne bezlitowe baterie sodowo-jonowe. Do produkcji weszły m.in. w USA i Chinach. A propos litu… Jego ogromne złoża odkryto m.in. w USA.

Naukowcy znaleźli enzym, który pozwala poddać recyklingowi tworzywa sztuczne jednorazowego użytku w ciągu 24 godzin. Inni naukowcy genetycznie modyfikują gatunki much, aby zjadały więcej odpadów, a pewien związek chemiczny potrafi wyłuskać 99 procent metali z wszelkich odpadów. Japonia za pomocą fermentacji przetwarza odpady żywnościowe z powrotem na żywność.

Emisje gazów cieplarnianych w USA spadły o 17 procent w stosunku do poziomu z 2005 roku Spadek emisji notują także Chiny, co sygnalizuje, że szczyt emisji jest bliski. Równocześnie w zaawansowaną fazę weszło zastosowanie technologii pozwalających wychwytywać CO2 z procesów produkcyjnych (np. w przemyśle cementowym i hutnictwie) i lokować go w podziemnych kawernach. Jednym z pionierów tej technologii jest Polska – m.in. cementownie Holcim rozwijają ją wraz z czołowymi uczelniami oraz Orlenem.

W minionym roku byliśmy świadkami (niektórzy: ofiarami) kataklizmów pogodowych. Floryda została spustoszona przez największe huragany w dziejach, straty sięgają setek miliardów dolarów, nasz Dolny Śląsk będzie się długo odbudowywał po dramacie tysiącletniej powodzi. Równocześnie – jak wynika z analiz naukowców – dzięki technologii i lepszej organizacji państw i społeczeństw, w tym trafnym prognozom i systemom ostrzegania, powodzie przynoszą o wiele mniej ofiar śmiertelnych niż w poprzednich dekadach, o stuleciach nie wspominając. Nie jest jeszcze idealnie, ani nawet dobrze, ale ludzkość ewidentnie uczy się na błędach i wyciąga wnioski z kolejnych katastrof. Dotyczy to wszelkiego rodzaju kataklizmów, od erupcji wulkanów po mega pożary.

Europa i Ameryka od ponad 100 lat nie miały tak dobrej jakości powietrza, jak w 2024 r. Wedle wstępnych szacunków, cały świat przekroczył w zeszłym roku szczyt zanieczyszczeń i od tego momentu poziom emisji trucizn będzie spadać, zwłaszcza że duże postępy odnotowują w tym obszarze Chiny, a presja społeczna w Indiach skłoniła do podjęcia działań także rząd w Nowym Delhi. Kolejny rok z rzędu malała emisja chemikaliów uszkadzających warstwę ozonową. Szacuje się, że od początku stulecia na całym świecie o ponad połowę zmniejszyła się liczba zgonów dzieci spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza.

W ciągu ostatniego półwiecza wycieki ropy z tankowców zmniejszyły się o ponad 90 proc. Naukowcy odkryli też grzyby żywiące się plastikiem – chcą ich użyć do oczyszczania oceanów. Słynna Wielka Pacyficzna Plama Śmieci może zostać wyeliminowana w ciągu dekady.

Jakość życia: kultura i tolerancja

Z naszej perspektywy świat zmaga się z nawałnicą populizmów i zagrożeń autorytaryzmami, a tymczasem postępuje liberalizacja społeczeństw uchodzących u nas za niedemokratyczne i w ogóle zacofane. Turczynki zyskały w 2024 r. prawo do zachowania własnego nazwiska po ślubie, kilka krajów (m.in. Zambia, Sierra Leone i Kolumbia) zakazało małżeństw dzieci (poniżej 18 lat), inne przyjęły ustawy o ekonomicznej emancypacji kobiet, Gambia – mimo kontrataku konserwatystów – podtrzymała zakaz obrzezania dziewczynek.

W Europie społeczeństwa uchodzące za tradycjonalistyczne też wprowadziły ważne regulacje. Estonia przyjęła ustawę o równości małżeńskiej, Grecja ogłosiła, że legalizuje małżeństwa osób tej samej płci, w Lichtensteinie podobne przepisy przeszły niemal jednogłośnie. A Afryce prawo przeciwko związkom tej samej płci usunęła Namibia, w Azji król Tajlandii podpisał ustawę o małżeństwach osób tej samej płci.

Jakość życia: edukacja i dobrobyt

Na całym świecie rośnie rola wiedzy i wykształcenia. W ciągu 200 lat odsetek analfabetów na Ziemi zmalał z 90 do 10 proc. Liczba dzieci nieuczęszczających do szkół spadła tylko w tym stuleciu o 40 procent. W zasypywaniu luki edukacyjnej w coraz większym stopniu pomagają nowe technologie, m.in. uczenie maszynowe wspiera naukę czytania, korepetytorzy AI odmienili szkolnictwo średnie i wyższe, koszty edukacji uległy znacznemu obniżeniu.

Wedle wszelkich obiektywnych danych, zasobność pokolenia Z i millenialsów w krajach szeroko pojętego Zachodu, ich poziom bezpieczeństwa i jakość życia oraz powszechna dostępność dóbr nie ma precedensu w dziejach ludzkości. Wbrew powszechnemu przekonaniu o pauperyzacji klasy średniej, jej poziom życia jest również znacznie wyższy niż pół wieku temu i na początku stulecia.

Równocześnie w niemal wszystkich krajach globu (z wyjątkiem tych objętych konfliktami), od Afryki przez Azję południową po Amerykę Łacińską, trwa proces ustawicznego ograniczania sfery skrajnego ubóstwa. W 2024 r. na wszystkich kontynentach osiągnęło ono najniższy poziom w dziejach. Wyjątkowo szybki wzrost gospodarczy i cywilizacyjny osiągnęły w minionym roku liczne kraje Afryki. USA zanotowały największy w tym stuleciu wzrost produktywności. W większości krajów wzrost płac przewyższył inflację – dzięki czemu wynagrodzenia realne rosły. W tym gronie jest m.in. Polska. Równocześnie czas pracy przeciętnego mieszkańca Zachodu skrócił się w od początku XX wieku o połowę.

Na pewno mamy w świecie mnóstwo rzeczy do poprawienia. Ale warto nie ulegać czarnowidzom i wszelkiej maści populistom i spojrzeć na to, co mamy i to, co jest do zrobienia, z właściwej perspektywy, posiłkując się danymi i faktami, a nie samymi tylko emocjami. Do siego!