Dwie zeszłoroczne afery przetargowe przykryły swoją wielkością i – nie bójmy się tego słowa – rozmachem każdą wcześniejszą. Mowa o tej drogowej (zmowa wykonawców autostrad) i informatycznej (korupcja przy budowie systemów w MSW i KGP). Doprowadziły one do zatrzymania kilkunastu urzędników i przedsiębiorców, a także wstrzymania wypłaty dotacji unijnych.
Lecz to tylko wierzchołek góry lodowej. Pod nim kryje się mnóstwo innych, mniejszego kalibru nieprawidłowości przy zamówieniach publicznych. W ubiegłym roku w zasadzie nie było tygodnia bez zatrzymań, stawiania zarzutów korupcyjnych, skarg do prokuratury na ustawianie przetargów czy orzeczeń Krajowej Izby Odwoławczej o ich organizowaniu niezgodnie z prawem. Świadczą o tym choćby statystyki policji.
Jak wynika z danych KGP, w całym 2013 r. stwierdzono aż 65 przypadków złamania art. 305 kodeksu karnego penalizującego udaremnienie przetargu. Mowa w tym wypadku zarówno o takim działaniu, które prowadzi do celowego unieważnienia przetargu i/lub jego utrudnienia, jak i o zmowie przetargowej. Wszczętych postępowań z art. 305 było jeszcze więcej – aż 145. W jednej i drugiej kategorii możemy mówić o niechlubnych rekordach – w poprzednich latach stwierdzonych przestępstw było kilka, góra kilkanaście, a wszczynanych postępowań średnio 40–50.
>>> Czytaj również: PwC: Nawet 23 proc. przetargów w Polsce może być zagrożona korupcją
Reklama
– To rzeczywiście bardzo wysoki i niepokojący skok – przyznaje Tomasz Czajkowski, który był prezesem Urzędu Zamówień Publicznych w latach 2001–2008. – Do tej pory większość konfliktów rozwiązywana była na drodze administracyjnej. Jak jednak widać, skala nieprawidłowości była już tak duża, że to służby zaczęły się zajmować przetargami. Niewątpliwie wpływ na ich zwiększone zainteresowanie miały infoafera i afera drogowa, które zwróciły mocniej uwagę na niebezpieczeństwa związane z przetargami – wyjaśnia Czajkowski.
Identycznie rosnącą liczbę przestępstw przetargowych tłumaczą policjanci.
– Sprawy gospodarcze zawsze są trudne, a te z zakresu zamówień publicznych dodatkowo są obarczone koniecznością znajomości meandrów prawa przetargowego. Trzeba było po prostu lepiej poznać to środowisko. Lekcję odrobiliśmy, a więc skuteczniej możemy ścigać sprawców przestępstw – mówi nam policjant wyspecjalizowany w przestępstwach gospodarczych.
Zatem większa liczba wykrytych nieprawidłowości ma wynikać z większej skuteczności policji. Ale to jedna strona medalu. Druga – to że w polskich realiach przetargi są obarczone wysokim ryzkiem wystąpienia nieprawidłowości. Takie wnioski płyną choćby z opublikowanego pod koniec 2013 r. raportu biura śledczego OLAF, opracowanego na zlecenie Komisji Europejskiej. Według OLAF korupcja może dotyczyć nawet 23 proc. przetargów publicznych w naszym kraju. Równie źle jest pod tym względem tylko w Rumunii i Hiszpanii.
– Sytuacja rzeczywiście nie jest najlepsza i mamy do czynienia z licznymi nadużyciami. Ale powoli zaczynamy wpadać w przetargową histerię. Nawet na drobne sygnały reagujemy dziś znacznie ostrzej niż kilka lat temu i czasem znacznie ostrzej, niż wymagałaby tego sytuacja – przekonuje dr Włodzimierz Dzierżanowski, były wiceprezes Urzędu Zamówień Publicznych, obecnie prezes Grupy Doradczej Sienna.
Tłumaczy, że chodzi choćby o te przetargi, które budzą zainteresowanie śledczych w efekcie skarg i donosów przedsiębiorców, którzy nie zdobyli danego kontraktu.
– Może i rzeczywiście zdarzają się takie przypadki. Ale znacznie więcej jest niestety spraw, w których po prostu duże pieniądze, jakie są do zdobycia przy zamówieniu publicznym, skłaniają ludzi do nieczystej gry – podsumowuje Czajkowski.
Stwórzmy urzędnikom warunki do pracy
Rozmowa z prof. Antonim Kamińskim, socjologiem z Instytutu Studiów Politycznych PAN, jednym z założycieli Transparency International Polska.
Gwałtownie wzrosła liczba wykrytych nieprawidłowości przy przetargach. Policjanci nauczyli się skuteczniej ścigać takie przestępstwa?
To jest jedno z wytłumaczeń tego zjawiska. Po tym jak w samej KGP doszło do afery z przetargiem na system informatyczny, śledczym zapewne zagrano na ambicji i ostrzej zabrali się do tych spraw. Ale to na pewno nie jest jedyny powód. Najważniejszym jest po prostu rosnąca skala nieprawidłowości.
Jak z nimi walczyć? Czy polskie prawo jest wystarczająco restrykcyjne?
Problem leży raczej w najsłabszym ogniwie, jakim zawsze są ludzie. Mamy na szczęście coraz więcej kompetentnych urzędników, także tych zajmujących się przetargami. Trzeba im stworzyć dobre warunki do pracy, w tym większe zaufanie społeczne i mniejszą zależność od polityków. Dziś większość przetargów rozstrzygana jest na podstawie wyłącznie argumentu najniższej ceny, bo to daje urzędnikowi gwarancję, że nikt nie podważy jego decyzji, choćby w efekcie to wcale nie był najlepszy i najtańszy wybór.
Co zrobić, żeby i bezpieczeństwo, i efekty przetargów były lepsze?
Świetnym przykładem są Stany Zjednoczone. Tamtejsza armia miała problemy ze zmowami wykonawców na sprzęt. Choć urządzane były przetargi, to firmy tak się ze sobą dogadywały, że wojsko musiało kupować broń o 20 proc. drożej niż na rynku. W końcu armia dokładnie zbadała rynek, ceny i po kolei negocjowała z firmami. Te, które nie chciały oferować sensownych cen, definitywnie wypadały z przetargów. Wystarczyło kilka lat i sytuacja się unormowała. Ale – co bardzo ważne – tamtejsi urzędnicy mieli pełny mandat do podejmowania takich kroków.
/>