Wywłaszczenie działki pod budowę drogi przez gminę – na podstawie przepisu sprzed ponad 20 lat

W ostatnich latach wielu właścicieli gruntów w Polsce otrzymało pisma z urzędów wojewódzkich o wszczęciu postępowania w sprawie przejęcia przez gminę – z mocy prawa, z dniem 1 stycznia 1999 r. – własności działek zajętych pod drogi publiczne.

Jedną z takich osób był pan Adam, który opisał swoją historię w liście do tygodnika Angora (nr 41 z 12 października 2025 r.). Jak relacjonował, gmina odmówiła mu odszkodowania, argumentując, że powinien był złożyć stosowny wniosek wiele lat wcześniej. Dziś, po upływie wyznaczonego terminu, roszczenie wygasło.

Podstawa prawna wywłaszczenia nieruchomości przez gminę

Choć sytuacja taka może wydawać się niesprawiedliwa, gmina nie działa bezprawnie. Podstawę stanowi art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną.

Ważne

Zgodnie z tym przepisem, nieruchomości znajdujące się w dniu 31 grudnia 1998 r. we władaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, które były zajęte pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego – za odszkodowaniem.

Celem tej regulacji było uporządkowanie stosunków własnościowych, które przez wiele lat pozostawały niejasne – w wielu przypadkach drogi były faktycznie użytkowane przez gminy czy państwo, mimo że formalnie stanowiły własność prywatną.

Przejście własności potwierdza decyzja wojewody wydawana na podstawie art. 73 ust. 3 ustawy. Ma ona charakter deklaratoryjny – to znaczy, że sama nie powoduje wywłaszczenia, a jedynie potwierdza, że własność przeszła na gminę lub Skarb Państwa już z dniem 1 stycznia 1999 r. Taką decyzję wpisuje się następnie do księgi wieczystej.

Odszkodowanie za przejęcie nieruchomości przez gminę. Kiedy i czy w ogóle przysługuje?

Zgodnie z art. 73 ust. 2 ustawy, odszkodowanie wypłaca:

  • gmina – jeśli droga była drogą gminną w dniu 31 grudnia 1998 r.,
  • Skarb Państwa – w przypadku pozostałych dróg.

Podstawą do ustalenia wysokości odszkodowania jest wartość nieruchomości według stanu z dnia wejścia w życie ustawy (czyli z 1 stycznia 1999 r.). Nie uwzględnia się przy tym wzrostu wartości gruntu wynikającego z inwestycji poczynionych po utracie prawa do władania działką.

Ważne

Odszkodowanie ustalano i wypłacano na wniosek właściciela, który można było złożyć w okresie od 1 stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2005 r. Po tym terminie roszczenie wygasało.

Ustawodawca określił więc ścisły przedział czasowy, w którym właściciele mogli dochodzić swoich praw. Z kolei ustawa nie przewidziała żadnego terminu dla wniosków o samo wydanie decyzji wojewody potwierdzającej przejęcie nieruchomości – te decyzje mogą być wydawane również dziś.

Trzeba jednak pamiętać, że decyzja wojewody nie stanowi podstawy do wypłaty odszkodowania – jest jedynie formalnym potwierdzeniem stanu prawnego. Jeśli właściciel nie złożył wniosku o odszkodowanie w wymaganym terminie, nie może już skutecznie domagać się zapłaty.

Przejęcie nieruchomości przez gminę bez wypłaty odszkodowania po 31 grudnia 2005r. Czy przepisy te są zgodne z konstytucją?

Kwestia konstytucyjności art. 73 ustawy była badana przez Trybunał Konstytucyjny m.in. w sprawie o sygn. K 20/09, zainicjowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Rzecznik uznał, że przepis ten w sposób nieproporcjonalny ogranicza prawo do odszkodowania, gdyż roszczenie wygasa, zanim właściciel może otrzymać decyzję potwierdzającą przejęcie działki.

Ważne

Trybunał jednak w wyroku z 19 maja 2011 r. uznał, że art. 73 ust. 4 ustawy jest zgodny z Konstytucją RP.

W uzasadnieniu wskazano, że ustawodawca miał prawo wprowadzić termin zawity dla składania wniosków, aby zapewnić pewność obrotu i uporządkować stosunki własnościowe. Obywatele mieli pięć lat na złożenie wniosku, a przepis nie wymagał żadnej szczególnej formy – wystarczył prosty wniosek do starosty.

Trybunał przypomniał zasadę „ius civile vigilantibus scriptum est” – prawo sprzyja tym, którzy są czujni i dbają o swoje interesy. Uznano, że takie rozwiązanie chroni zarówno interes publiczny (czyli stabilność finansów i pewność prawa), jak i prawa obywateli, którzy mieli realną możliwość dochodzenia swoich roszczeń.

Przejęcie nieruchomości przez gminę. Co z właścicielami wywłaszczonymi po 31 grudnia 2005 r.?

Właściciele, którzy nie złożyli wniosku o odszkodowanie w ustawowym terminie, niestety utracili to prawo. Obecnie, nawet jeśli decyzja wojewody o przejęciu działki zostanie wydana po latach, nie stanowi ona podstawy do wypłaty pieniędzy.

W praktyce oznacza to, że jeśli działka była zajęta pod drogę publiczną już przed 1 stycznia 1999 r., a właściciel nie wystąpił o odszkodowanie do końca 2005 r., gmina może przejąć ją bez żadnej rekompensaty.

Tygodnik Angora nr 41 (12 X 2025)

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. 1998 nr 133 poz. 872 ze zm.)

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 maja 2011 r. sygn. akt k 20/09