Status strefy neutralnej politycznie Arktyka miała od upadku Związku Radzieckiego. Jednak w miarę topnienia lodu Arktyki, rejon ten staje się coraz bardziej atrakcyjny dla rywalizujących mocarstw. Zmniejszająca pokrywa lodowa odsłania większe obszary lądu i morza, co umożliwia pozyskiwanie zasobów i otwiera morskie szlaki handlowe.
Krytyczny moment dla Arktyki
Za punkt zwrotny dla stosunków arktycznych powszechnie uważa się inwazję Rosji na Ukrainę w 2022 r. W momencie wybuchu wojny Rosja przewodniczyła międzyrządowemu forum promującemu współpracę i koordynację między państwami arktycznymi, w wielu kwestiach, jednak z wyłączeniem bezpieczeństwa militarnego.
Siedmiu z ośmiu członków Rady Arktycznej Arctic Council, czyli wszyscy poza Rosją, natychmiast podjęło decyzję o bojkocie spotkań z powodu wojny. Do pierwszego spotkania doszło dopiero w 2023 r., aby nadzorować przekazanie przewodnictwa rady Norwegii.
W 2024 r. Rosja zawiesiła roczne składki na rzecz organizacji do czasu wznowienia pełnej działalności rady z udziałem wszystkich członków. Niektóre wirtualne spotkania, z udziałem Rosji, rozpoczęły się ponownie w zeszłym roku.
Rosyjska obecność w Arktyce
Rosja ma większą obecność wojskową w Arktyce niż NATO. Moskwa inwestuje i modernizuje swoje obiekty z czasów sowieckich. Według analityków, w tym brytyjskiego think tanku Chatham House, działania Rosji mają charakter obronny, a jej działania realizują ambicje gospodarcze.
Tymczasem w Strategii Arktycznej USA na rok 2024 Departament Obrony stwierdził, że infrastruktura morska Rosji może pozwolić jej na egzekwowanie „nadmiernych i nielegalnych roszczeń morskich” wzdłuż Szlaku Morza Północnego (NSR) między Cieśniną Beringa a Cieśniną Karska.
NATO również przeprowadziło ćwiczenia i zwiększyło swoją obecność w regionie przyjmując do grupy Szwecję i Finlandię w zeszłym roku.
Dane opublikowane przez Foreign Policy ilustrują, że w Europie Norwegia ma 13 baz, w tym nową bazę, Camp Viking, brytyjski poligon szkoleniowy dla Royal Marines Commandos. To źródło pokazuje, że USA mają dziewięć baz na Alasce oprócz tych na Grenlandii i Islandii.
Mapa przygotowana przez Statistę obejmują bazy wojskowe marynarki wojennej, sił powietrznych i sił lądowych.