rozwiń >

Struktura energetyczna – węgiel ciągle króluje

W 2023 roku aż 62% energii elektrycznej pochodziło w Polsce z węgla kamiennego i brunatnego. OZE stanowiły 21%, ale ich rozwój wyhamował z powodu zmian prawnych dotyczących farm wiatrowych na lądzie i opóźnień w modernizacji sieci przesyłowych. Aby spełnić cel 55-procentowej redukcji emisji do 2030 roku („Fit for 55”), Polska musi działać na wielu frontach: usuwać bariery administracyjne, modernizować sieci, rozwijać offshore na Bałtyku i przygotować plan odejścia od węgla z realnymi wsparciami dla społeczności górniczych.

ETS – fundusz bez realnej transformacji

Polska wygenerowała ponad 30 mld zł ze sprzedaży uprawnień ETS w 2023 roku. Ale okazuje się, że większość z tych pieniędzy trafiła na dopłaty do rachunków – rozwiązania krótkoterminowe i rzadko przynoszące trwałe efekty. OECD postuluje wiążące prawnie wydatkowanie tych funduszy na OZE, niskoemisyjny transport, termomodernizację i technologie przemysłu zielonego. Ważne są też mechanizmy CBAM i sprawiedliwa rekompensata kosztów transformacji dla najbardziej wrażliwych grup.

Ubóstwo energetyczne – ignorowany problem społeczny

Ponad 10% polskich gospodarstw domowych dotyka ubóstwo energetyczne – nie stać ich na ogrzewanie i izolację. To głównie problem obszarów wiejskich i małych miast, gdzie wciąż używa się przestarzałych źródeł ciepła. OECD wskazuje na potrzebę uproszczenia programu „Czyste Powietrze”, rozbudowy programu „Stop Smog” poza duże miasta oraz tworzenia lokalnych centrów doradztwa. Jeśli tego nie zrobimy, grozi nam społeczny sprzeciw wobec zielonej transformacji.

Transport i budownictwo – ogromny potencjał nieużyty

Transport odpowiada za ponad 20% emisji w Polsce i jest jednym z najszybciej rosnących sektorów. Dominujemy w starszych i wysokoemisyjnych autach osobowych, a transport publiczny nie nadąża za potrzebami. W budownictwie ponad 70% budynków powstało przed 1990 rokiem i wymaga pilnej modernizacji energetycznej. Chociaż powstały programy wsparcia, jak Fundusz Termomodernizacji, remonty idą zbyt wolno. OECD rekomenduje rozwój transportu szynowego, rowerowego i preferencyjne kredyty na pasywne domy.

Zielone inwestycje – więcej szans niż środków

Na inwestycje środowiskowe Polska wydaje około 1,5% PKB – to mniej niż unijna średnia. Problemem są nie tylko pieniądze, ale również realizacja – trudne procedury i ograniczone kompetencje samorządów. Według OECD kluczowe są: udział BGK i EBI jako katalizatorów, prostsze zasady dla MŚP, szersze wykorzystanie obligacji zielonych i mobilizacja funduszy publiczno-prywatnych. Przydałaby się też centralna baza projektów gotowych do finansowania – tzw. „green pipeline”.

Edukacja klimatyczna – fundament akceptacji

Edukacja klimatyczna w Polsce jest fragmentaryczna i nieregularna. Brakuje dialogu społecznego oraz udziału lokalnych społeczności w decyzjach o transformacji. OECD rekomenduje wprowadzenie edukacji klimatycznej do programów szkolnych, szkolenia dla urzędników, liderów i przedsiębiorców oraz wspieranie lokalnych kampanii partycypacji społecznej. Bez społecznej świadomości nawet najlepiej zaplanowana transformacja może się załamać.

Sprawiedliwa transformacja – jak nie stracić społecznego konsensusu

Transformacja nie może być top down ani narzucona z góry. Musi uwzględniać pracowników sektora węglowego, mieszkańców regionów przemysłowych i społeczności wiejskie. OECD podkreśla konieczność przygotowania strategii sprawiedliwej transformacji, obejmującej przekwalifikowania, wsparcie psychologiczne i doradcze oraz realne możliwości dla tych, którzy na zmianach stracą. Trzeba też monitorować nierówności, by proces faktycznie był inkluzyjny.

Między zielonymi zobowiązaniami a społeczną odpornością

Zielony kurs to nie tylko prośrodowiskowa narracja – to decydująca o przyszłości decyzja gospodarczo-społeczna. Wymaga nie tylko środków, ale sprawnego państwa, instytucji, planowania i komunikacji. Bez kompleksowej strategii opartej na danych, partycypacji społecznej i instytucjonalnej spójności, Polska może zostać z tyłu. OECD alarmuje: czasu coraz mniej, pora na konkrety. Potrzeba odwagi, a nie tylko deklaracji.